Terwijl wij en onze buurlanden kampen met hoogwater en overstromingen, lijden grote gebieden in Zuid-Europa aan verwoestijning. Daar zijn het waterschaarste en branden die de maatschappij en economie ontwrichten. In de rest van de wereld zien we dezelfde dynamiek, en de extremen lijken steeds groter te worden. Wat is er aan de hand? Natuurrampen? Klimaatverandering? Als je naar de waterkringlopen kijkt, blijkt de onbalans vaak het resultaat van menselijke ingrepen. Dat betekent ook dat de oplossing in onze handen ligt: Innovatieve projecten laten zien dat het tij te keren is door decentrale wateropvang en beplanting.
Wat is eigenlijk een gezonde waterkringloop? De grote lijnen kennen we: zeewater verdampt en vormt wolken. Boven land valt dit naar beneden. Het water stroomt naar de rivier en terug naar zee. Het lijkt zo logisch en simpel. En toch, dit is maar de helft van het verhaal. In een volledige kringloop stroomt het regenwater niet meteen de rivier in, maar wordt opgevangen door de boomkronen en valt dan op de sponsachtige bosbodem. Het water zinkt diep in de aarde, wordt gemineraliseerd, en komt dan als een gelijkmatige stroom koel en zuiver bronwater weer aan de oppervlakte, voor het naar de zee stroomt.
Deze natuurlijke kringloop wordt steeds verder verstoord door grootschalige ingrepen, zoals ontbossing, overbegrazing, wegen en dammen. Dit brengt onbalans in het hele stroomgebied. Waar de vegetatie verdwenen is, stroomt het water direkt aan de oppervlakte weg. Het gevolg is erosie: de vruchtbare bodemlaag wordt weggespoeld en er blijven kale hellingen achter. Bovendien droogt het land uit, omdat het water niet meer in de bodem zinkt. Dit leidt tot waterschaarste en branden. Deze tendens wordt nog versterkt door drainagekanalen, bijv. langs wegen, die het water zo snel mogelijk afvoeren. In Nederland, aan het andere einde van de rivier, merken we de gevolgen ook: grotere schommelingen in de waterstanden, een slechtere waterkwaliteit en de rivieren slibben eerder dicht door de weggespoelde grond.
Waar de waterhuishouding uit balans is, is niet alleen de natuur de dupe. Talloze mensen raken hun huizen kwijt door branden en overstromingen, de economische schade is enorm, de landbouw heeft het moeilijk, en miljoenen mensen wereldwijd hebben geen toegang tot schoon drinkwater. Het laat goed zien dat duurzaam water- en landschapsmanagement ook van maatschappelijk en economisch belang zijn.
Steeds vaker worden enorme kunstmatige stuwdammen aangelegd: miljoenenprojecten die veel winst en macht opleveren voor de projectontwikkelaars. Voor de bevolking, de boeren en het landschap betekenen ze helaas nog meer sociale verstoring, waterschaarste, economische afhankelijkheid en ecologische schade. Meer daarover brengt bijv. de film ‘Flow’ in beeld. Veel links en info vind je ook via de Europese Food & Water Watch en het Alternative World Water Forum (FAME).
Innovatieve pionierprojecten in Europa en daarbuiten laten zien hoe het ook anders kan. Met eenvoudige technieken en lokale krachten veranderen uitgedroogde gebieden (weer) in groene oases. Een voorbeeld is de Peace Research Village Tamera in Portugal. Sinds 2007 is daar een ‘waterretentie-landschap’ in opbouw, in samenwerking met de Oostenrijkse expert Sepp Holzer. Begonnen als een lokaal model, vindt de methode nu regionaal en globaal navolging. Ze bieden jaarlijks een ‘training in creating water retention landscapes’, en organiseerden drie symposiums, waar ze internationale spelers op het gebied van decentraal, community-georienteerd landschapsherstel bij elkaar brachten.
Een van hen was de Slowaakse water-ingenieur Michal Kravčik. Met overheidssteun legde hij 80.000 kleinschalige waterbergingen aan, een project dat bovendien een enorme stimulans gaf aan de werkgelegenheid. Kravčik: “Mijn visie is om zolang door te gaan, tot al het water dat Slowakije verlaat, bronwater is, en geen regenwater.”
Indrukwekkende voorbeelden zijn ook in andere werelddelen te vinden: Rajendra Singh zorgde in India voor het herstel van 8.600 km2 verwoestijnd gebied: “Zeven uitgedroogde rivieren stromen weer, en de mensen in de regio hebben hun leven weer kunnen opbouwen!” In Brazilië krijgt de agrofloresta-methode van Ernst Götsch steeds meer navolging. Zijn credo: “Je kunt water planten!” Hij laat zien hoe je dorre vlaktes in stabiele en lucratieve agro-ecosystemen kunt veranderen met een ingenieuze mix van planten, struiken en bomen. Ecoloog en filmmaker John Liu reist de hele wereld over om mensen te inspireren: “Herstel van ecosystemen is mogelijk, en nog economisch interessant ook!” Hij werd overtuigd toen hij het Löss-plateau-project in China zag, waar de bevolking een uitgedroogd gebied bijna zo groot als Nederland in een groene oase veranderde. In 2012 zond Tegenlicht een documentaire van hem uit: groen goud.
En hoe is het met Nederland? Wat overstromende rivieren betreft, kunnen we vandaag de dag redelijk gerust zijn. Sinds de hoogwaterstanden van 1995, waar een kwart miljoen mensen geevacueerd moesten worden, is er door het Rijk hard gewerkt om de rivieren te verbreden, verdiepen of ontpolderen om het water meer ruimte te geven. (www.ruimtevoorderivier.nl)
Paradoxaal genoeg kent ook ons land verdroging, o.a. door de snelle afwatering. Langs de kusten verzilt bovendien de bodem. Ook hier kunnen decentrale methoden voor wateropvang en agro-ecologie antwoorden bieden. Goed voor natuur, landbouw, bevolking en economie, en nog mooi ook.
Malika Cieremans (@MalikaCi) is gepassioneerd schrijver, spreker, organisator en verbinder, international actief voor een duurzame, bewuste samenleving. www.malika.info
Dit artikel dingt mee naar de prijs voor Beste Schrijftalent 2013. Stem via Facebook like en stuur het door via Twitter met #schrijftalent!
Samen bepalen we de richting van de toekomst, elke dag weer. Koelen we het klimaat weer af? Blijven we veilig? Maken we de samenleving eerlijker? Als je kunt, help dan mee. Steun ons als lid of donateur. Want zonder voldoende ondersteuners redden we het niet. Dank je wel.
Wil je ons liever eerst een tijdje volgen? Meld je dan hier aan voor de gratis nieuwsbrief.
Alvast bedankt - en blijf veilig en gezond!
Team Duurzaamnieuws
