Afrika wordt een grote vrijhandelszone

Na de ondertekening van de Afrikaanse Vrijhandelsovereenkomst in het Rwandese Kigali in maart 2018 is Afrika nu sterk op weg om een gigantische vrijhandelszone te worden. Samen tellen de 55 landen 1,2 miljard consumenten, volgens de VN-Economische Commissie voor Afrika (ECA) goed voor een bbp van 2500 miljard dollar.

Melk uit Nederland, lucifers uit Zweden

Vandaag vind je in de winkelrekken van Choithrams Supermarket in Freetown, Sierra Leone nog een waaier aan geïmporteerde producten waaronder tandenstokers uit China, toiletpapier en melk uit Nederland, suiker uit Frankrijk, chocolade uit Zwitserland en lucifers uit Zweden.

Uiteraard worden veel van deze producten ook veel dichterbij geproduceerd – in Ghana, Marokko, Nigeria, Zuid-Afrika en andere Afrikaanse landen met een eigen industrie.

Waarom kopen kleinhandelaren deze producten dan aan de andere kant van de wereld? Het antwoord: een kluwen van handelsreglementen en tarieven die inter-Afrikaanse handel duur, tijdrovend en omslachtig maken.

Afrikaanse vrije markt

De Afrikaanse Vrijhandelsovereenkomst (AfCFTA) werd dit voorjaar in Kigali door 44 landen ondertekend. Het akkoord omvat de oprichting van een handelszone waar een gunstig klimaat heerst waar lokale bedrijven kunnen groeien, inter-Afrikaanse handel wordt gedreven, industrialisering wordt doorgezet en banen worden gecreëerd.

De overeenkomst voorziet in een eengemaakte continentale markt voor goederen en diensten en een douane-unie waarbinnen vrij verkeer van kapitaal en zakenreizigers mogelijk is. Landen die toetreden tot AfCFTA moeten er zich toe verbinden om geen tol te heffen op ten minste 90 procent van de goederen die zij produceren.

Als alle 55 landen zouden toetreden, zou dit het begin zijn van ’s werelds grootste vrijhandelszone. De ECA berekende dat inter-Afrikaanse handel onder de AfCFTA waarschijnlijk zal stijgen met 52,3 procent tegen 2020.

49 landen

Vijf extra landen ondertekenden AfCFTA tijdens de top van de Afrikaanse Unie (AU) in Mauritanië, afgelopen juni. Dat bracht het aantal landen die het akkoord steunen op 49. De echte vrijhandelszone komt er pas als minstens 22 landen stappen ondernemen om te ratificeren.

In juli 2018 deden slechts zes landen dat tot zover: Tsjaad, Swaziland, Ghana, Kenia, Niger en Rwanda – al wordt er verwacht dat nog veel meer landen zullen ratificeren voor het einde van dit jaar.

Economen geloven dat een tolvrije toegang tot producten dienstverleners en fabrikanten zal stimuleren, de vraag – en dus ook de productie – zal opdrijven en de prijs per stuk zal doen dalen. De consument zal uiteindelijk minder betalen voor zijn goederen.

“We denken dat hierdoor ook meer geïndustrialiseerde banen in Afrika zullen bijkomen”, zegt Mukhisa Kituyi, secretaris-generaal van de VN Conferentie over Handel en Ontwikkeling in een interview met Africa Renewal, een magazine van de Verenigde Naties.

In het akkoord staat gespecifieerd dat een vrije markt Afrika kan leiden in de richting van de ambitie van de economische integratie en de oprichting van pan-Afrikaanse instellingen zoals een Afrikaanse Economische Commissie, een Afrikaanse Muntunie, een Afrikaanse Consumentenunie en zo verder.

Opsteker

Veel handelaren en dienstverleners zijn voorzichtig optimistisch over het potentieel van AfCFTA. “Ik droom van de dag dat ik vrij kan reizen over grenzen van Accra tot Lomé (in Togo) of Abidjan (Ivoorkust) en er lokaal gefabriceerde goederen kan kopen en invoeren in Accra, zonder al het gedoe aan de grenzen”, zegt Iso Paelay, manager van een Entertainment Complex in Accra (Ghana).

“Nu is het gemakkelijker om materialen die wij nodig hebben, zoals toiletartikelen, kookgerief of voeding vanuit China of Europa te importeren dan uit Zuid-Afrika, Nigeria of Marokko”, zegt hij.

Afrikaanse leiders zagen het dan ook als een enorme opsteker toen Zuid-Afrika, de meest geïndustrialiseerde economie van Afrika, op de AU-top in juni toetrad tot AfCFTA.

Nigeria

Nigeria, het dichtst bevolkte land van Afrika en een andere reusachtige economie, wil eerst verdere consultaties met lokale producenten en vakbonden. Deze waarschuwden eerder dat vrije handel een stroom aan goedkope producten kan op gang brengen die de ontluikende industrie in het land kan belemmeren.

Het Nigeria Labour Congress, een overkoepelde arbeidersorganisatie noemde AfCFTA een “radioactief neoliberaal beleidsinitiatief” dat tot “een nooit geziene, ongebreidelde buitenlandse inmenging kan leiden.”

Voormalig president van Nigeria, Olusegun Obasanjo, betuigde zijn steun voor het in zijn ogen “economisch heilzaam plan”. Ook Yakubu Gowon, een andere oud-leider van Nigeria verkondigde: “ik hoop dat Nigeria toetreedt.”

Huidig president Muhammadu Buhari signaleerde in april een protectionistische houding ten aanzien van handelsaangelegenheden en verdedigde de weigering van zijn land om de Economische Gemeenschap van West-Afrikaanse landen-EU Economisch Partnerschapsovereenkomst te ondertekenen. Hij zei toen: “Onze industrieën kunnen niet concurreren met de meer efficiënte en hoog technologisch gedreven industrieën in Europa.”

Zwakke schakel

Terwijl experts geloven dat de grote en industrialiserende economieën van Afrika het meest baat zullen hebben bij een vrijhandelszone, brengt de ECA ook in dat de kleinere landen ook veel te winnen hebben omdat fabrieken in de grote landen grondstoffen van kleine landen zullen nodig hebben om waarde toe te voegen aan producten.

AfCFTA kan Afrika’s economische situatie verbeteren maar er blijft veel bezorgdheid over de effectieve implementatie ervan. Het blijft in de ogen van verschillende analyses de zwakste schakel van het akkoord.

Ondertussen zien veel Afrikaanse leiders en ontwikkelingsexperts vrije handel als een onvermijdelijke realiteit. “We hebben nood aan de vereiste politieke wil zodat een Afrikaanse Vrijhandelszone eindelijk de realiteit wordt”, concludeerde Moussa Faki Mahamat van de AU, tijdens de lancering van het vrijhandelsakkoord in Kigali.

Dit artikel is eerder verschenen in Africa Renewal.