De wereld is op zoek naar een betere balans tussen arbeid en kapitaal, naar een andere inkomensverdeling, immers: rijken worden rijker en armen worden armer. Kapitaal wordt beter beloond dan arbeid. Thomas Piketty heeft dit op basis van uitgebreid historisch onderzoek aangetoond in zijn boek: ‘Kapitaal in de 21e eeuw’. Branko Milanovic toont aan dat de middengroepen in de westerse wereld er al decennia nauwelijks op vooruit zijn gaan, zoals hij uitgebreid beschrijft in zijn boek: ‘Wereldwijde ongelijkheid’.
In Nederland heeft de historicus Bas van Bavel in zijn boek: ‘The invisible hand’ gewaarschuwd dat een kleine elite steeds meer profiteert van de welvaart en ook politieke macht verwerft. Het zal leiden tot daling van de welvaart en economisch verval.
Reden voor een nieuw besturingsmodel
We leven in de westerse wereld in een schuldenmaatschappij. Dit geldt voor zowel overheid, bedrijfsleven als voor burgers. Veel Europese overheden kennen een staatsschuld die rond de 100% van het BNP bedraagt. Veel bedrijven zijn gefinancierd met te veel vreemd vermogen, met name banken kunnen hiervoor worden genoemd. Veel burgers zitten diep in de schulden om hun hypotheek of lening nog te kunnen betalen. Hoe meer schulden hoe meer risico’s. Als de economie even tegen zit, vallen er slachtoffers. Het maken van schulden is echter door de overheid gestimuleerd door rentes aftrekbaar te maken. Sparen is zo ontmoedigd. Spaarders worden gestraft voor hun deugdzaamheid.
Fraude en corruptie tieren welig in de maatschappij. Geld verdienen gaat boven alles. Via eerlijk zakendoen en ook via oneerlijke vormen van handel. Dagelijks vinden we vormen van fraude en corruptie in de publiciteit. Ook vinden we vormen van zakendoen die juridisch mogelijk zijn maar moreel verwerpelijk zijn, zoals belastingontwijking. Bij honderden bedrijven en particulieren zijn er vormen van fraude en corruptie geconstateerd en hebben soms geleid tot veroordeling door de rechtbank.
Kennelijk is er iets grondig mis in onze westerse maatschappij. Sommige mensen kunnen niet rondkomen van hun inkomen en anderen zwemmen in weelde. Hoe meer vermogen is vergaard, hoe groter de mogelijkheden om dit vermogen te vergroten.
De wereld staat aan de vooravond van enorme milieumaatregelen, die forse kosten met zich meebrengen voor burgers, bedrijven en overheid. Het betekent een toenemende lastenverzwaring. Om dit mogelijk te maken, moeten de lasten eerlijker worden verdeeld om niet in meer landen met protesten, zoals van gele hesjes, te worden geconfronteerd.
Het neoliberale economische model functioneert niet meer en het populisme is meer in opkomst. Daarmee wordt de democratie langzamerhand verzwakt.
De vraag is wat de belangrijkste oorzaak is en of het tij nog is te keren. Een nieuw besturingsmodel meent hierop een antwoord te hebben gevonden. De problemen zijn vooral ontstaan in het bedrijfsleven. Vermogen wordt beter beloond dan arbeid. Daar ligt de kern van de oplossing. Aandeelhouders worden beschouwd als de eigenaren van de onderneming. De leiding van de onderneming is ook gericht op het creëren van meerwaarde, het rapporteert hierover in de aandeelhoudersvergadering. De rol van de werknemers is ondergeschikt. Men krijgt een vast salaris en men mag via de ondernemingsraad invloed uitoefenen op het beleid, maar enige vorm van stemrecht ontbreekt.
Doel van het model
Voor de macht van het kapitaal is er een tegenkracht nodig. Er is veel meer dan geld alleen. Dat zijn normen en waarden. Voor aandeelhouders geldt alleen rendement. Zij keuren de beleidsplannen van de onderneming goed of af. Als er meer is dan geld alleen dan moeten we een tegenkracht organiseren die de beleidsplannen mede goed- of afkeurt, op grond van die normen en waarden, samen met die aandeelhouders. Die tegenkracht kan worden georganiseerd door de ondernemingsraad nieuwe stijl met stemrecht en werknemers die ook risicodragend worden beloond. Oftewel, aandeelhouders hebben geïnvesteerd in kapitaal en werknemers hebben geïnvesteerd in opleiding, kennis en ervaring.
Hiermee wordt de jarenlang bevoorrechte positie van kapitaal ten opzichte van arbeid weer hersteld.
In economische zin zijn er voor de vrije markt geen belemmeringen. De vrije markt moet zijn werk kunnen doen. Maar dan moeten we niet uitgaan van vaste salarissen voor werknemers. Daarin zit een belangrijke systeemfout, die de oorzaak is van het beloningsverschil tussen kapitaal en arbeid. Immers, in deze moderne tijd hebben ook de (meeste) werknemers jarenlang in zichzelf geïnvesteerd alvorens tot de arbeidsmarkt toe te treden.
Nieuw besturingsmodel
Het nieuwe besturingsmodel gaat uit van gelijkwaardigheid van kapitaal en arbeid. Niet gelijkheid, maar wel gelijkwaardigheid. Vertegenwoordigers van het kapitaal en van de arbeid zijn gelijkwaardige rechthebbenden op de onderneming afhankelijk van inleg/inzet van kapitaal en arbeid. Werknemers hebben immers ook jarenlang in zichzelf geïnvesteerd aan kennis en ervaring die voor de onderneming wordt ingezet.
Dat betekent dat de aandeelhoudervergadering wordt vervangen door een stakeholdervergadering (van aandeelhouders en werknemers). De stemverhouding tussen aandeelhouders en werknemers wordt bepaald door de kosten van kapitaal (= dividend) en de kosten van arbeid (= Loon & Salarissen). Behoudens bijzondere omstandigheden op de kapitaal- of arbeidsmarkt, is de groei aan dividend gelijk aan de groei van de salarissen, wat betekent dat dividend en salarissen ook kunnen dalen. Niet uitgekeerde winst wordt toegevoegd aan de reserves die wordt verdeeld tussen bestaande aandelen en werknemers (als nieuwe aandeelhouders).
Omdat arbeid net als kapitaal risicodragend in de markt wordt ingezet, heeft dit gevolgen voor de jaarrekening. Lonen worden, net als dividend, niet meer gezien als kosten voor de onderneming, maar als beloning voor de inzet voor de arbeid, respectievelijk voor de inleg van het kapitaal. Het intern vermogen is er dan in twee soorten: financieel vermogen en menselijk vermogen. De winst-en-verliesrekening bevat dan geen afzonderlijke post Loon & Salarissen meer.
Gelijkwaardige belastingheffing
Wanneer financieel en menselijk kapitaal gelijkwaardige partners zijn voor de onderneming met als beloning dividend en lonen, dan is dit ook de opstap naar een gelijkwaardige belastingheffing tussen vermogen en inkomen. Dat zou betekenen dat dit de opening biedt tot een nieuwe inkomstenbelasting over de som van jaarlijkse inkomsten uit arbeid en vermogensrendementen.
De gevolgen van het nieuwe besturingsmodel worden uitgebreid onderzocht voor de diverse participanten van dit nieuwe besturingsmodel. Het leidt in ieder geval tot herstel van zeggenschap van werknemers en herstel van inkomens- en vermogensverschillen, vermindering van fraude en corruptie in de maatschappij en vermindering van de schuldenberg.
Het is nauwelijks denkbaar dat het nieuwe besturingsmodel zomaar kans van slagen heeft. Aandeelhouders, zeker institutionele beleggers, zullen hun zeggenschap niet willen delen. Ook werknemers zullen moeilijk afstand willen doen van het vaste salaris. Desondanks kunnen beide partijen er beter van worden als zij aanhanger zouden zijn van dit nieuwe besturingsmodel. Zeker als ecologisch en ethisch handelen als nieuwe eisen aan de maatschappij worden gesteld zijn verantwoordelijkheidsstelling en invloed van zowel aandeelhouders als medewerkers noodzakelijk geworden.
Daarom wordt voorgesteld om nadere studie te verrichten naar de mogelijkheden van dit besturingsmodel en om ervaring op te doen met het nieuwe besturingsmodel gedurende enkele jaren. Daarbij zal toestemming nodig zijn van de Minister van Justitie om bepaalde wettelijke voorwaarden gedurende de ervaringsperiode te mogen aanpassen. Het voordeel van deze aanpak is dat kleinschalig, op bedrijfsniveau, ervaring kan worden opgedaan met een vergrote invloed van arbeid op ondernemingen dat gunstig moet zijn voor de financiers, de medewerkers en de economie.
Wie meer wil weten over dit besturingsmodel en haar gevolgen wordt verwezen naar het boek ‘Financieel kapitaal versus Menselijk kapitaal’ van Ries van der Vos, isbn 978399010886-4 en www.fox-model.nl .
Dit artikel verscheen eerder op De Grote Transitie
