Energie als ruilmiddel

Energie is een basisbehoefte in de moderne samenleving en het energieverbruik neemt verder toe naarmate de maatschappij complexer wordt. Een van de mogelijkheden om het energieverbruik drastisch te verminderen is om de complexiteit te reduceren in het voordeel van veerkracht van lokale gemeenschappen. Dat kan door zo veel mogelijk lokaal te produceren.

In lokale gemeenschappen kunnen naast de euro’s – voor de Nederlandse en internationale betalingen – complementaire valuta’s worden gebruikt. Alternatieve manieren van betalen, die bijvoorbeeld gebaseerd kunnen zijn op duurzame energie als onderliggende waarde. Een voordeel van deze soort valuta is dat iedereen energie nodig heeft en dat het een ‘harde’ valuta is. Er staat namelijk iets wezenlijks tegenover: energie. Bernard Lietaer benadrukt in zijn publicaties en voordrachten het belang van complementaire valuta’s om veerkrachtige, stabiele en samenhangende – en zelfs vrediger – samenlevingen te krijgen, waarin minder sprake is van grote conjunctuurschommelingen.

In Bristol bijvoorbeeld, is enkele jaren geleden een lokale munt ingevoerd en veel lokale ondernemers accepteren de munt. Zo is de lokale economie er stabieler geworden en zijn ondernemers en inwoners van Bristol meer tevreden. In de stad Gent kunnen bewoners een stuk land huren van de gemeente om er voedsel op te verbouwen. Hiervoor moeten ze betalen met Torekes, de complementaire munt in Gent. De Torekes kunnen verdiend worden door de omgeving op te ruimen en opgeruimd te houden en door planten te poten in (stadsdelen van) Gent.

Energie krijgt weer een gezicht

Energie is in veel gevallen een commodity geworden voor veel mensen, een product dat er gewoon moet zijn en waaraan weinig aanacht wordt besteed. Energie moet zo goedkoop mogelijk en met zo min mogelijk moeite te verkrijgen zijn. Duurzaamheid en toekomstbestendigheid spelen minder een rol om voor een energieleverancier te kiezen of om er weer weg te gaan. Het ‘contact’, het gevoel met energie is verloren gegaan, er is geen band meer mee. Kunnen we energie de centrale rol teruggeven die ze van nature had? Goedkope, fossiele energie wordt dan verruild voor duurzame energie met een gezicht: energie met een goed verhaal, energie van onszelf?

Wanneer energie schoon en door onszelf wordt opgewekt kunnen we een overschot aan energie produceren, waarmee we goederen en diensten kunnen betalen. Energie wordt dan als ruilmiddel gebruikt. Immers, iedereen heeft energie nodig. Daarom kan een ruilmiddel dat op energie is gebaseerd helpen om sneller tot een duurzame samenleving en energievoorziening te komen. Bovendien komen er steeds meer energiecoöperaties, die energie leveren voor hun eigen leden. Tot nu toe wordt het overschot aan energie die deze coöperaties opwekken verkocht voor geld, het wordt nog niet geruild tegen goederen en diensten. Zij kunnen een basis vormen voor de kritische massa die nodig is om een ruilmiddel succesvol te maken. Daarnaast verwachten we dat dit een manier is om de hoeveelheid duurzaam opgewekte energie te laten stijgen in Nederland. De vraag, hoe duurzame energie een belangrijkere rol kan spelen in de lokale economie vormt de basis voor het programma Energie als ruilmiddel dat op dit moment uitgerold wordt.

Dit programma heeft tot doel om de kansen te verzilveren die ontstaan als duurzame energie wordt gebruikt om mee te ruilen. Organisaties zouden hun werknemers bijvoorbeeld ook kunnen belonen in energie. Of mensen zouden in energie (gedeeltelijk) hun hypotheek kunnen betalen. De mogelijkheden lijken onuitputtelijk. Een van de eerst projecten die uit dit programma voortkomt is Jouliettes. Dit concept wordt onderstaand toegelicht.

Jouliettes

In de Tussentijd en Procap hebben een concept ontwikkeld – Jouliettes – dat met behulp van duurzame energie als ruilmiddel de lokale samenleving versterkt. Jouliettes zorgt voor het versterken van sociale structuren en het is een investering van een gemeente of gemeenschap in het sociaal/ecologisch weefsel van het gebied. Op deze wijze herstelt het weefsel zich. Daarnaast wordt de gemeenschap gedeeltelijk ontkoppeld van economische omstandigheden.

In de basis is Jouliettes een ruilmiddel. Elke Jouliette vertegenwoordigt één kWh. Lever je in een maand 10 Jouliettes in dan betaal je in die maand 10 kWh minder voor je energierekening of je kunt er goederen en of diensten mee ruilen. Of – in eerste instantie – een duurzaam initiatief vanuit de gemeenschap mee ondersteunen. De manier om Jouliettes te creëren is door het beschikbaar stellen van energie opgewekt uit een duurzame energiebron. Een gemeente of provincie kan investeerder zijn van de duurzame energie-installatie of het kan via crowd funding gerealiseerd worden. De beschikbare kWh’s worden Jouliettes (beschikbaar in die zin dat energie wordt ‘afgetrokken’ van de opbrengst om de installatie te beheren). Voorbeeld: als er 1000 kWh’s worden opgewekt, worden er 100 ‘afgetrokken’ voor beheer en onderhoud van de installatie en komen er 900 kWh beschikbaar als Jouliettes.

Jouliettes verdienen

De beschikbare Jouliettes kunnen vervolgens ‘verdiend’ worden door maatschappelijke initiatieven vanuit maatschappelijke organisaties of particulieren. Om deze Jouliettes te kunnen verdienen worden de initiatieven beoordeeld op de maatschappelijke meerwaarde. Die maatschappelijke meerwaarde wordt inzichtelijk gemaakt in samenspraak met de betrokken partijen in een regio. Een local community (inclusief de initiatiefnemers van Jouliette) bepaalt de waarde van de initiatieven en zorgt voor de toekenning van de Jouliettes. De initiatieven met de hoogste meerwaarde worden gehonoreerd met de meeste Jouliettes. De organisaties en/of particulieren kunnen de Jouliettes weer inleveren bij de energieleverancier die meedoet aan het project ten behoeve van bijvoorbeeld korting op hun energierekening.

Het concept wordt momenteel uitgewerkt in een pilot, die naar verwachting nog dit jaar zal starten.

Richard Kok