Kunst in de kwelder

De realisatie van open kwelders aan de zuidkant van Terschelling is weer een stap dichterbij gekomen. Niet voor landaanwinning, maar voor nieuwe natuur en een nieuw landschap, met een bijzondere vorm, geïnspireerd op werk van de schilder Piet Mondriaan. Zeven betrokken partijen hebben de plannen gepresenteerd in Midsland op Terschelling.

Onder begeleiding van het Programma naar een Rijke Waddenzee hebben de gemeente Terschelling, Rijkswaterstaat, Oerol/Sense of Place, Provincie Fryslân, Staatsbosbeheer en Wetterskip Fryslân de handen in één geslagen. Gezamenlijk kiezen ze ervoor aan de zuidkant van Terschelling kwelderrestanten te behouden en nieuwe te ontwikkelen.

De partijen zijn het er over eens dat natuur- en landschapsontwikkeling prioriteit heeft. Samen met Terschellingers is daarvoor een nieuwe vorm gevonden, waarbij de rust voor de vogels en omwonenden wordt bewaard en een nieuw, voor plant, dier en mens interessant landschap wordt toegevoegd. De plannen moeten natuurlijk zo worden uitgewerkt dat stabiliteit van de primaire waterkering niet verminderd.

Strakke lijnen

Belangrijk onderdeel van het schetsontwerp zijn de te bouwen open kwelderstructuren. De vormgeving daarvoor is geïnspireerd op het schilderij ‘Pier en Oceaan” van Piet Mondriaan. Het idee en ontwerp zijn van landschapsarchitect Bruno Doedens en in nauwe samenspraak ontwikkeld met oprichter/creatief directeur Oerol, Joop Mulder van Sense of Place. Het open patroon van haaks op elkaar staande dammen of palenrijen zorgt ervoor, dat slib bezinkt en begroeid raakt, terwijl de dynamiek van eb en vloed toch nog overal aanwezig blijft. De variatie zorgt voor een rijke natuur.

Het ontwerp is gebaseerd op het door Joop Mulder geïnitieerde idee van culturele landschapsontwikkeling; oftewel hoe mensen een verborgen landschap en de waarde daarvan opnieuw leren ontdekken door de toevoeging van een culturele laag: “De echte ontdekkingsreis bestaat niet uit het zoeken naar nieuwe landschappen, maar in het hebben van nieuwe ogen.” (Marcel Proust). Daarmee past de kwelderontwikkeling heel goed bij het programma van Leeuwarden Culturele Hoofdstad 2018.

Nieuw soort kwelder

De toenemende veroudering van kwelders zorgt er voor dat de rijkdom aan planten en dieren terugloopt. En dat terwijl de kwelders een belangrijk onderdeel zijn van de natuurwaarden van het Werelderfgoed Waddenzee. Daarom heeft Rijkswaterstaat zich voorgenomen nieuwe kwelders te ontwikkelen in het kader van de Kaderrichtlijn Water.

Van oudsher worden kwelders in Nederland aangelegd voor landaanwinning. Hierover bestaat veel kennis, maar wat veel minder bekend is, is hoe we jonge dynamische kwelders kunnen maken en in stand kunnen houden. Jonge kwelders hebben namelijk veel hogere natuurwaarden. De open kwelderstructuren leiden tot een verhoging van de biodiversiteit. Er ontstaat veel afwisseling in hoog en laag en in drogere en nattere gebieden. Dat biedt op de lagere gedeelten ruimte aan schelp- en schaaldieren (dus veel voedsel voor wadvogels) en planten als zeekraal en Engels slijkgras. Op hoge drogere delen groeien planten als lamsoor, zeealsem en zeeaster. De drogere gedeelten bieden wadvogels bescherming bij hoogwater en op de hoogste gedeelten ook broedgelegenheid.

LWD2018

De nieuwe vorm draagt bij aan het opwekken van nieuwsgierigheid naar dit nieuw te vormen landschap. En vanaf de dijk is dat nieuwe landschap goed te beleven zonder de rust voor de vogels en omwonenden te verstoren. Het laten zien hoe de mens nieuwe lagen aan het landschap toevoegt past uitstekend in het programma van Leeuwarden Culturele Hoofdstad 2018.

De zeven partijen willen tempo maken met hun plannen. ,,Ik ben erg blij dat we alle partijen hebben kunnen verbinden”, zegt projectleider Rob Heldens van het Programma naar een Rijke Waddenzee. ,,Nu is het zaak om deze snelheid er in te houden, want het zou mooi zijn als in 2017 de schep de grond in kan, zodat we tijdens Leeuwarden Culturele Hoofdstad in 2018 kunnen laten zien hoe natuur, landschap en cultuur samengaan”. Na de zomer moet dan het definitieve besluit over de uitvoering worden genomen.

Bewoners betrokken

De eerste schetsontwerpen zijn opgesteld samen met bewoners van de betrokken buurten en organisaties op Terschelling. Gezamenlijk hebben ze een mooi evenwicht gevonden tussen de bestaande rust en natuur in het gebied en de kansen voor nieuwe natuur in de toekomst. Zij zullen ook bij de verdere uitwerking worden betrokken.