We hebben het vaker gezien in de geschiedenis, vooral van de kant van Amerika: met oorlog dreigen om de aandacht van de interne problemen af te leiden. Ook Joe Biden laat zien dat hij er niet vies van is. En zoals zo vaak, over andermans rug. Amerika baalt, Europa betaalt.
Duurzaamheid en het klimaat staan in de koelkast nu er weer eens oorlog dreigt. Of die dreiging nu reëel is of niet - en daar zijn de meningen nogal over verdeeld - alleen al de massale troepenbewegingen zorgen op zijn minst voor een forse extra lading CO2 in de atmosfeer. En het politieke klimaat wordt wereldwijd voor vele jaren verpest op een moment dat intensieve samenwerking noodzakelijk is om klimaatverandering te stoppen. Voorlopig is het vooral ieder voor zich.
Voor Amerika was het dat altijd al. Geweld en disruptie zijn niet voor niets haar meest succesvolle exportproducten, naast leningen om na het vertrek de boel weer op te bouwen. Het is een historisch gegeven dat de VS sinds 1865 (het einde van de burgeroorlog) nooit een oorlog op eigen bodem hebben gevoerd. (Pearl Harbor ligt ver weg in de Stille Oceaan en is onderdeel van Hawaii, dat door de VS werd gekoloniseerd en geannexeerd.) En het ziet er voorlopig ook niet naar uit dat ze dat gaan doen, gezien hun huidige poging om Europa en de Navolanden het slagveld in de maag te splitsen.
Amerikaanse politici hebben een indrukwekkende staat van dienst als het gaat om het niet begrijpen van buitenlandse politiek en niet-Amerikaanse culturen. Waar ze kwamen en weer vertrokken lieten ze de laatste zeventig jaar een enorme puinhoop achter. Russen spelen schaak, Chinezen spelen go en Amerikanen spelen baseball: hit and run.
De economische variant van de expansiepolitiek en de geldmotor van die machine, de neo-liberale economie, bijt zich ondertussen in de eigen staart. Klimaatschade, verwaarlozing van infrastructuur, tot het uiterste oprekken van mensen en systemen en het tot astronomische verhoudingen laten oplopen van inkomens- en bezitsverschillen hebben de westerse samenlevingen tot op het bot instabiel gemaakt. Een minuscuul virusje legde dat haarscherp bloot. Net zoals een hardnekkige meme uitmondde in de bestorming van het Capitool. Het zijn allebei schoolvoorbeelden van systeemfalen door gebrek aan inzicht, vooruitzicht en zorgvuldigheid.
Putin en Xi zien dat al jaren aan en zagen het aankomen. Met hun olie, gas en chips lieten ze het Westen zichzelf rijk rekenen en afhankelijk maken. En nu het systeem aan alle kanten piept, kraakt en scheurt, trekken ze wat touwtjes strak. In eigen huis hebben ze de tijd gebruikt om zich van een stevige machtsbasis te verzekeren, terwijl bij de Amerikanen de gehavende democratie in het verkeerde keelgat is geschoten.
Europa was al die tijd even niet bij de les. Het was te druk met het staren naar de eigen navel, het binnenhouden van lidstaten en buiten het erf houden van vluchtelingen. Onder het politieke en economische leiderschap van het Duitsland van moeder Merkel lukte dat nog enigszins. Nu lijkt de EU meer het toneel van een onhandige stoelendans. Zo geeft ze grootmachten vrij spel en verspeelt ze steeds verder het eigen bestaansrecht.
Zo kantelt de balans van de wereldmacht verder naar het Oosten. Zowel Biden als Putin moeten in eigen land de sterke leider kunnen spelen. Het lijkt een beetje op de Cuba-crisis, maar dan andersom. Niemand wil ten slotte raketten van de vijand voor de deur hebben staan. Putin heeft daaruit geleerd en heeft de beste kaarten om dat spel te winnen: óf hij wist Biden tot bedaren te brengen, óf hij beschermde Russische belangen aan de eigen grens. Biden snapt het niet: de ene helft van de VS zal hem afrekenen op oorlog stoken aan de andere kant van de oceaan, de andere helft op niet krachtig genoeg ingrijpen. Het hele land springt straks op zijn nek vanwege uit de hand lopende inflate en tekorten. En op dat moment kan Taiwan waarschijnlijk bezoek uit Beijing verwachten.
Er tussenin komt Europa letterlijk in de kou te zitten door én extreme energieprijzen én het risico op een gasloos voorjaar. Amerikaans LNG zal alleen blijven vloeien als de VS eraan kunnen verdienen en zolang ze het niet zelf nodig hebben. Van de regen in de drup heet dat.
In alle gevallen stevenen we af op een economie die volledig uit evenwicht slaat. Inflatie zonder rente maakt gewone mensen snel armer. Prijsstijgingen van eerste levensbehoeften - voeding, energie en woonlasten, hakken er vooral onder aan de samenleving hard in. Hoge prijzen en tekorten aan vitale onderdelen, en uiteindelijk onvermijdelijk oplopende rente en financieringskosten, vertragen de energietransitie en maken deze kostbaarder. Het kan een dominospel van crises worden dat we nog niet eerder hebben gezien.
Ik krijg af en toe mailtjes van mensen die vragen waarom er zo weinig positief nieuws te lezen is. Helaas, het is nauwelijks te vinden. Afgezien van wat innovatieve vindingen of leuke businessmodelletjes haalt weinig goed nieuws de media. En als dat een keer gebeurt wordt het al snel zwaar overschaduwd door de dreigingen van de gebeurtenissen op het wereldtoneel.
Een klein positief puntje misschien - voor wat het waard is: met complete informatie heb je in elk geval nog iets wat op een keuze lijkt: blijven dansen op het dek of de reddingssloepen opzoeken. Om nog te leren zwemmen is het echt te laat.
Peter van Vliet
