De rechtbank in Den Haag heeft Greenpeace in het gelijk gesteld in de bodemprocedure die de milieuorganisatie had aangespannen tegen de Staat. De rechtbank oordeelt dat de Staat onrechtmatig heeft gehandeld en te weinig doet om de verslechtering van de meest kwetsbare natuur tegen te gaan. Daarom legt de rechtbank de Staat op om in 2030 50% van de stikstofgevoelige natuur onder de Kritische Depositie Waarde (KDW) te brengen. Met prioriteit voor de meest kwetsbare natuurtypen die onder andere op de Veluwe voorkomen. Als dit doel niet wordt gehaald voor eind 2030 volgt er een dwangsom voor de Staat van 10 miljoen euro.
Onrechtmatige daad
De rechtbank schetste een uitgebreide analyse van de huidige situatie als het gaat om stikstof en de staat van de Nederlandse natuur. De huidige hoge stikstofdepositie zorgt ervoor dat stikstofgevoelige plantensoorten verdwijnen of in kwaliteit afnemen. De natuur wordt daardoor minder divers, terwijl biodiversiteit belangrijk is voor de veerkracht van de natuur en het in stand houden van belangrijke processen zoals bestuiving van gewassen. Volgens de Vogel- en Habitatrichtlijn mag kwetsbare natuur niet verslechteren. De rechtbank concludeert dat de Staat onvoldoende maatregelen heeft genomen om verslechtering van de meest kwetsbare natuur tegen te gaan. Daarmee handelt de Staat onrechtmatig.
Andy Palmen, directeur Greenpeace Nederland: ‘Door het stelselmatig wegkijken van het stikstofprobleem, is de natuur de afgelopen jaren steeds verder verslechterd, en dat is uiteindelijk een probleem voor ons allemaal. De overheid heeft kostbare tijd verspild en nagelaten noodzakelijke stappen te zetten.’
Verweer van de Staat niet overtuigend
De rechtbank ging niet mee in het verweer van de Staat dat de overheid al heel veel stappen zou hebben gezet om de stikstofuitstoot naar beneden te krijgen en dat voldoende nieuwe maatregelen in de maak zouden zijn. De rechter overwoog dat het vorige kabinet het 2025-doel uit de stikstofwet niet heeft gehaald en dat het huidige kabinet het Nationaal Programma Landelijk Gebied en het Transitiefonds heeft geschrapt. Hoewel ook deze oude plannen niet toereikend waren, is er nu nog veel minder geld beschikbaar.
Vind jij goede en onafhankelijke informatie over een duurzame en klimaatveilige toekomst belangrijk? En helpt Duurzaamnieuws.nl je daarmee? Help ons dan als ondersteunend lid. Dank je wel.
Liever eerst een tijdje volgen? Meld je dan aan voor de gratis nieuwsbrief.
Prioriteit voor de meest kwetsbare natuur
Op dit moment wordt bij het behalen van de stikstofdoelen geen prioriteit gegeven aan gebieden waar dat het urgentst is. De rechtbank oordeelt dat dit in strijd is met het verslechteringsverbod. De rechtbank wil dat er vanaf nu voorrang gegeven wordt aan de natuurtypen die het meest urgent zijn. Dit betekent dat een gebied zoals de Veluwe nu prioriteit moet krijgen.
De overheid moet nu snel aan de slag en maatregelen nemen die de stikstofneerslag met voorrang op de meest kwetsbare natuur verminderen voor eind 2030. Greenpeace pleit ervoor dat boeren die al duurzaam ondernemen, zoals biologische boeren, worden beschermd en boeren die mee willen in de omslag worden geholpen.
Dwangsom
Het is opvallend dat de rechtbank in deze zaak een dwangsom van 10 miljoen euro oplegt als de Staat zich niet aan de uitspraak houdt. De rechter legt alleen in heel zeldzame gevallen zo’n dwangsom op aan de overheid. Het gaat dan om gevallen waarin de overheid eerder al nalatig is geweest. ‘Hiermee geeft de rechtbank een belangrijk signaal af. Het is een stok achter de deur, maar de èchte stok achter de deur moet natuurlijk zijn dat de natuur omvalt, bouwers en bedrijven schreeuwen om maatregelen, en boeren duidelijkheid nodig hebben over de toekomst.’ zegt Palmen.
Wetswijziging
In de afgelopen week en naar aanleiding van dit vonnis roepen sommige partijen op de wet te wijzigen. Palmen: ‘Dit is echt schokkend. De natuur kachelt achteruit en dat heeft op termijn grote consequenties voor de hele samenleving. Met een wetswijziging wordt dit probleem niet opgelost. Het is niet alleen een onverantwoordelijke reactie, maar ook een onrealistische. De uitspraak van de rechtbank blijft gewoon van kracht, ook als je nu de wet zou wijzigen. Dat betekent dat het ‘uit de wet halen van de doelen’ geen zin heeft: de Staat moet nu aan de slag.’