Bodemtransplantaties, terug naar de potstal of misschien juist helemaal weg van dierlijke mest? Wetenschappers en boeren zoeken naar de heilige graal voor een gezonde bodem. Onderzoeker Rosa Boone ontwikkelt een ‘elektronische neus’ om verandering in de bodem op te sporen. Veehouder Marco van Liere wil laten zien dat er meer is dan dierlijke mest alleen, zoals groenbemesters of klavers.

Zonder Nederlandse boer, genoeg voer, aldus hoogleraar Pablo Tittonell. “Nederland levert slecht 0,2 procent van de wereldwijde graanproductie.” Toch is er alle reden om trots te zijn op onze boeren, vindt voormalig ‘melksommelier’ Bas de Groot, kenner van de smaak van melk: “Ze maken unieke producten”. Maar weten boeren dat zelf eigenlijk wel?

Op dit moment is het lastig om als boer je kop boven het maaiveld uit te steken. Wie vooroploopt in duurzaamheid of andere vormen van landbouw verkent, ligt al gauw buiten de groep, beseft emeritus-hoogleraar Jan Douwe van der Ploeg. Na alle mooie verhalen over hoe het anders kan, deze week aandacht voor hobbels die voorkomen bij een transitie. Een invalshoek die toch ook belicht moet worden.

Klimaatverandering krijgt veel aandacht, maar de biodiversiteitscrisis is minstens zo urgent. Ecoloog Ignas Heitkönig en biologische boer Sil Oostendorp bewijzen dat aandacht voor de natuur én praktische oplossingen hand in hand kunnen gaan. “We kunnen het tij keren, als we echt anders gaan denken en doen.”

Boeren draait eigenlijk pas sinds de Tweede Wereldoorlog om hoge opbrengsten, winst en de  natuur ‘eronder houden’. Kan het anders? Zeker, daar zijn landbouwfilosoof Michiel Korthals en boomkweker Jade Koop van overtuigd. Als het aan Korthals ligt, herstellen we onze connectie met de natuur. Koop helpt boeren hun bedrijf robuuster te maken met agroforestry.

Een landbouwsysteem zonder bestrijdingsmiddelen, waar boeren samenwerken met de natuur. Dat klinkt in de oren van veel boeren misschien niet realistisch. Maar doorgaan met het gebruik van chemische middelen zoals we nu doen, is dat sowieso niet. Twee experts – Violette Geissen, hoogleraar aan Wageningen University, en Mees Visser, een doorgewinterde biologische boer – laten zien dat doorgaan met gif geen optie is, en dat het ook anders kan.

Onze voedselconsumptie brengt schade toe aan anderen, in eigen land en ver daarbuiten. Ongewild, maar toch. Met onze landbouw en voedselhandel pakken we voedsel en land af van armere regio’s, om er als Europese bedrijven rijker van te worden. Dit kan anders, volgens campagnevoerder en publicist Guus Geurts en agro-ecologisch tuinder Klarien Klingen. Zij strijden ieder op hun eigen manier voor een rechtvaardiger voedselsysteem.

Nederland pronkt met de meest efficiënte landbouw ter wereld, maar wie goed rekent ontdekt dat de hoge kosten nauwelijks opwegen tegen de opbrengsten. Landbouwwetenschapper en boer Meino Smit en boerin Jolke de Moel laten zien hoe het anders kan. Boeren met de natuur mee geeft veel gezonde banen en put de aarde niet uit.

Er is een landbouw mogelijk waarbij we voldoende gezond voedsel produceren, de natuur herstellen en de CO2-, methaan- en stikstofuitstoot van de landbouw flink afneemt. Dit betogen twaalf wetenschappers en twaalf boeren op de website ‘Landbouw, geen roofbouw’. Zij onderbouwen hun stellingen met wetenschappelijke inzichten, en ervaringen van eigen boerderij.

Overheden zeggen wel dat ze het voedselsysteem willen verduurzamen, maar het huidige beleid ondersteunt voornamelijk de status quo. Volgens Jeroen Candel, universitair hoofddocent Voedsel- en Landbouwbeleid aan Wageningen University & Research (WUR) is er een gapend gat tussen wat er wetenschappelijke bekend is en het politieke debat. Biologisch boer Joost van Strien maakt handig gebruik van bestaande subsidies om zijn bedrijf klaar te maken voor een klimaatonzekere toekomst.

De Nederlandse akker- en tuinbouw staat voor grote uitdagingen zoals het verminderen van de emissies naar het water, het verbeteren van de biodiversiteit in het boerenland en het aanpassen aan klimaatverandering. Volgens de PBL-publicatie Uitdagingen voor de akker- en tuinbouw kunnen boeren dat alleen in samenwerking met overheden, afnemers en toeleveranciers.

Natuur en landbouw zouden zelfs vijanden zijn. Deze documentaire laat zien hoe in de regeneratieve landbouw juist sprake is van synergie. Dat het leven op deze boerderijen juist onderdeel is van het systeem.

De grond en het oppervlaktewater worden ernstig vervuild, niet alleen door stikstofverbindingen en andere chemicaliën. Een weiland met raaigras (heel eiwitrijk voor de melk) dat overbemest wordt, groeit als een gek, maar is qua microbiële biodiversiteit armer dan de woestijn.

De pijnlijke gevolgen van de klimaatcrisis en globalisering hebben boeren in Europa gemarginaliseerd en kwetsbaar gemaakt voor populistische politici van extreem rechts, waarschuwen antiracisme-actiegroepen en academici.

Overal waar je kijkt is de Europese natuur bedreigd en het GLB en subsidies zijn daar mede oorzaak van. Sinds decennia is het verhaal van de natuur er een van scherpe achteruitgang, ondanks verbeteringen in luchtkwaliteit, minder industriële vervuiling en minder rioolafval.