Versnellen robots de invoering van het basisinkomen?
Lodewijk Asscher heeft nogal wat discussie losgemaakt met zijn aandacht voor toenemende robotisering, die in zijn ogen een grote bedreiging vormt voor de onderkant van de arbeidsmarkt. Die zorg duikt in de geschiedenis telkens de kop op als machines meer werk van mensen overnemen. Tegelijk opperde Asscher dat de overheid, die innovatie promoot als speerpunt van de Nederlandse economie, dan ook de verantwoordelijkheid dient te nemen om het uitdijende contingent werklozen van een inkomen te voorzien. Hoe, gaf hij daar niet bij aan.
Wel gaf Asscher aan dat daarvoor nieuwe manieren moeten worden gevonden. Want nog meer uitkeringen bij een dalende belastingopbrengst kan de staat niet trekken.
Het onderliggende rapport, The Future of Employment van Oxford University, heeft al eerder de aandacht getrokken van mensen die daar wel concrete ideeën over hebben. Rutger Bregman bij voorbeeld, die de discussie over het basisinkomen weer actueel heeft gemaakt. Tegenlicht deed daar onlangs nog verslag van.
Basisinkomen als gruwel van neoliberalen
De moderne interpretatie van het basisinkomen stamt uit de jaren 80 van de vorige eeuw. Op de website van de Vereniging Basisinkomen staat zelfs een voorbeeld dat dateert uit 1795. Maar de vrije markteconomie en (neo)liberale politiek hebben de discussie telkens weer onder het tapijt weten te schoffelen. Inkomen verschaffen aan niet werkenden is nog steeds de ultieme gruwel voor dit gedachtegoed.
De vrije markt lijkt zich echter binnen afzienbare tijd in de eigen staart te gaan bijten. Want met het doorlopend vergroten van de productiviteit ten koste van menselijke arbeid verdwijnt het fundament: de markt zelf. Het toenemende leger van nieuwe armen is niet langer in staat om de alsmaar groeiende stroom van producten te kopen. Ook de toestroom van miljardairs aan de bovenkant kan dit niet compenseren; wie duizend keer rijker is gaat niet duizend maal meer eten.
Zelfs vanuit traditioneel economisch perspectief lijkt het dus een goed idee om iedereen van een inkomensbasis te voorzien, zodat de machine blijft draaien. Vanuit duurzame gezichtshoek kun je daar echter vraagtekens bij zetten. Wanneer het kunstmatig voeden van de economie er toe leidt dat ook de consumptie op een onhoudbaar hoog niveau blijft ruilen we het ene probleem in voor het andere.
Nieuwe kaders
De constatering van Asscher en van het Oxford rapport gaan in feite over slechts een aspect van een systeem dat over de hele linie aan het vastlopen is. Zwaar en eenzijdig inzetten op technische innovatie in een samenleving die eigenlijk al uitstel van betaling heeft aangevraagd lijkt nog het meest op bouwen van een formule-1 motor in een doorgeroeste Deux Chevaux. Oftewel, voor werkelijke vooruitgang is een compleet nieuw systeem nodig. Zomaar een basisinkomen invoeren zonder de samenleving van nieuwe kaders te voorzien zal ongetwijfeld tot nieuwe problemen leiden.
Delen van die kaders worden zichtbaar door te kijken naar de kritiek op het basisinkomen. Zoals de veel gehoorde opmerking dat mensen die gratis geld krijgen ophouden met werken. Dat die kritiek onjuist is, is al verscheidene malen aangetoond in experimenten. Maar die kritiek komt ook voort uit de achterliggende moraal: werk als maatschappelijke plicht. Wie een vervelende plicht ervaart zal daar zeker onderuit proberen te komen. Maar wanneer je naar werk kijkt als recht draait het perspectief om: een verworven recht geef je niet graag op. En dat is veel meer zoals menig werkloze naar zijn situatie kijkt: het recht op werk is hem of haar ontnomen, en daarmee ook vaak de maatschappelijke positie en waardering.
Het invoeren van een basisinkomen zou onbetaalbaar zijn. Voorlopige schattingen laten zien dat het duur is, op basis van huidige financiële kaders. Maar aan de kosten van de economische crisis tot nu toe hebben we ook bedragen betaald die we voordien voor onmogelijk hielden. Bovendien hangt het zwaard van onbetaalbare zorg aan een steeds dunner draadje boven de maatschappij.
Vereenvoudiging van belastingen en het vervallen van een uitkeringsapparaat levert grote besparingen op. Het geld van een basisinkomen stroomt direct en volledig terug in de economie. Een eerlijke verdeling van arbeid levert ook de tijd op om te kunnen zorgen, dus kunnen de zorgkosten flink omlaag, ook al door het verminderen van stress bij overbelaste werkers. En mensen krijgen de tijd om zich verder te ontwikkelen, zodat Asscher ook zijn zin krijgt met het verhogen van het ontwikkelingsniveau.
Verder zal het onbelaste basisinkomen als vanzelf zorgen voor een verschuiving van belasting van arbeid naar consumptie, wat de arbeidsmarkt stimuleert en de consumptie op een houdbaar niveau helpt te houden.
Wanneer we dan ook nog de politieke moed kunnen opbrengen om gemeenten toe te staan om op lokale schaal eigen betaalmiddelen te onderhouden en zo zelf samen met de inwoners nieuwe werkgelegenheid te scheppen, hebben we de kaders voor een robuuste, eerlijke en houdbare samenleving waarin het evenwicht veel makkelijker is te bewaren dan nu het geval is.
Nederland is uitstekend geoutilleerd om het experiment aan te gaan: we zijn klein, rijk, goed georganiseerd en gemiddeld goed opgeleid. En waarom zouden we ook niet met sociale innovatie voorop kunnen lopen? Geen gezeik, iedereen gelukkig.
Peter van Vliet
The future of employment (download)
Meer artikelen uit de categorie: Inzicht, Opinie
Alvast bedankt - en blijf gezond!
Team Duurzaamnieuws
Het organiseren van een basisinkomen vind ik een waardevol idee. Het schept de rijke mogelijkheid om de basisbehoeften aan onderdak en voeding te bevredigen en daarnaast mogelijkheden te over om je talenten te ontwikkelen en er wat mee te doen, naast ook mogelijkheden om in sociaal opzicht voor anderen betekenis te hebben en van het leven te genieten. Dit schept ook voor anderen weer mogelijkheden om hun talenten te ontplooien. Een basisinkomen betekent voor mij ook dat IEDEREEN naar vermogen een aandeel levert om dit maatschappelijk mogelijk te maken.
Beste Michel,
Ik zie wel degelijk verschil in een bijstandsuitkering en een basisinkomen. Ten eerste krijg ik liever een basisinkomen dan een bijstandsuitkering. Met een bijstandsuitkering kan er elk moment een inval in je huis plaatsvinden, wordt je gestigmatiseerd als ‘parasiet’ of ‘nietsnut’ en mag/kan je ook al niet extra bijwerken vanwege het gevaaar dat je je bijstandsuiterking geheel verliest. Bijstand kan een regerling ook naar verlangen afbreken, wat nu ook gebeurd onder het VVD beleid. Ipv de criminele praktijken van de bovenlaag aan te pakken pakt men de bijstandsuittrekker. Dus niet zo ethisch allemaal. Basisinkomen zal echter een recht zijn van iedere burger. Het idee is juist dat het stimuleerd om mensen aan het werk te krijgen (als je iets extra’s wilt moet je er bij werken), maar wel werk waar maatschappelijk behoefte aan is (dus energie (en geld) zal weer naar de plekken die het hardst nodig zijn voor de samenleving). Een wezelijk verschil dus met de bijstand. En wat betreft werken: kan inderdaad zijn dat er een morele druk onstaat om te gaan werken. Maar dan gaan mensen wel werk doen wat ze leuk of nuttig vinden of waarvan ze de waardering uit de samenleving ontvangen. Er zijn nog veel zaken die nog moeten worden uitgezocht, maar ik hoop dat dit tenminste gebeurd en dat we aan zo’n systeem kunnen gaan werken. Als het aan de VVD ligt gaan we dit uberhaupt niet onderzoeken omdat het veel te eng is en huhn geest dit niet kan bevatten: ‘Gratis geld?!, ja hallo dat kan niet!’
Door de eis van financiele markten om een concurrerende aandeelhouderswaarde te scheppen verdwijnt steeds meer toegevoegde waarde van ondernemingen in de zakken van beleggers. Gevolg: onvoldoende koopkracht bij consumenten om de economisch groei in stand te houden. Dit heeft ernstige gevolgen voor de belasting inkomsten (= minder) enerzijds en voor werkeloosheidsuitgaven (= meer)anderzijds. De situatie wordt nog verergerd door de bovenmatige bezuinigingsdrift van het VVD kabinet. Die erkent het recht op arbeid niet. Integendeel, de sociale werkplaatsen moeten gesloten worden. Het huidige regeringsbeleid leidt, samen met de marktontwikkelingen, tot ongunstige levensomstandigheden voor een steeds toenemend deel van de bevolking.
Volgens mij kent Nederland het basisinkomen al, alleen noemen we het niet zo en is het nu verdeelt over talloze regelingen rondom ouderdom, ziekte, handicap of werkloosheid. Zelfs de VVD wil dit vangnet niet afschaffen. Het meest essentiële verschil tussen deze uitkeringen en basisinkomen is (voor sommige categorieën) waarschijnlijk de sollicitatieplicht. Maar die plicht is feitelijk niets meer dan een vertaling van de moraal dat iedereen naar beste kunnen moet bijdragen aan de samenleving. Die moraal en de daarbij horende druk op het individu zal met het basisinkomen heus niet verdwijnen en waarschijnlijk eerder toenemen. Deze diepgewortelde volksmoraal verandert niet zomaar. De grootste winst voor het basisinkomen is daarom waarschijnlijk vooral dat het kan leiden tot vereenvoudiging van het stelsel van uitkeringen, toeslagen en belastingen. Het basisinkomen zou de overheid om die reden wel eens flink wat geld kunnen opleveren.