Afgelopen weken kwamen er tussen al het schokkende nieuws twee opvallende berichten naar buiten. Hoewel ze op het eerste gezicht lang niet de nieuwswaardigheid hebben van een aanslag of een BREXIT zijn ze samen op de lange termijn minstens net zo relevant voor ons land. In de eerste stond dat Nederland in 2015 39% meer kolenstroom produceerde dan in het jaar ervoor. Een paar dagen later werd een onderzoek gepubliceerd met als conclusie dat de uitstoot van kolencentrales 620 doden per jaar in Nederland veroorzaakt (en bijna 23.000 in geheel Europa).
Nadat de eerste schrikreactie was bezonken, riepen deze berichten ook vragen op: waarom zijn we eigenlijk meer vervuilende energie gaan produceren? Waarom hebben we überhaupt nog kolencentrales? Kunnen ze niet gewoon gesloten worden? En wat kunnen wij als consument hier aan doen?
Cijfers
Laten we beginnen met wat cijfers. Terwijl het totale elektriciteitsverbruik in Nederland al jaren ongeveer gelijk blijft, is de geproduceerde kolenstroom sinds 2011 gestegen van 20 miljard kWh naar bijna 40 miljard kWh, de productie van elektriciteit uit gas omlaag gegaan van 70 miljard kWh naar 45 miljard kWh en is de duurzame energieproductie gestegen van 5 naar 10 miljard kWh. Dat is wel gek.
Waar komt deze toename van kolenstroom vandaan?
Dit komt vooral omdat kolen erg goedkoop zijn. Op de piek in 2008 (vlak voor de crisis) kosten ze 208 Dollar/ton, deze prijs is inmiddels gezakt tot onder de 60 Dollar/ton. Hoewel deze lage prijzen funest zijn voor kolenproducenten, zijn ze goed nieuws voor uitbaters van kolencentrales. Kolenstroom is hierdoor nog steeds de goedkoopste manier van energieproductie. Daarnaast worden de indirecte kosten niet bij de energieprijs meegeteld. Het rapport over de gevolgen van kolenstroom heeft het over een bedrag van tussen de 30 en 60 miljard euro per jaar aan indirecte kosten: vergaande milieugevolgen, meer ziektedagen, meer ziekenhuis bezoeken en meer mensen die vroegtijdig sterven. Als die kosten doorberekend zouden worden in de energieprijs, dan wordt duurzame energie ook financieel ineens een hele aantrekkelijke optie.
Een tweede oorzaak is dat de energiemix niet alleen bepaald wordt door de Nederlandse energiebehoefte. Kijk bijvoorbeeld eens naar het volgende voorbeeld: in 2012 werd de Belgische kolencentrale in Ruien gesloten. Goed nieuws in eerste opzicht, want hierdoor was plotsklaps 23% van alle geproduceerde energie in België duurzaam! Echter, met de sluiting van deze centrale produceerde België ineens 30 miljard kWh minder dan er werd verbruikt. Dat tekort moet met buitenlandse stroom worden gedicht. Met Nederlandse stroom bijvoorbeeld; als er in België vooral behoefte is aan goedkope stroom, dan zullen hier de kolencentrales harder gaan draaien: marktwerking. Kortom, energie, net als alle overige handel, trekt zich sinds de jaren ‘80 niets meer aan van landsgrenzen.
Wat moeten we met de kolencentrales?
Zoals het voorbeeld in België ook laat zien, kan een centrale niet worden gesloten zolang er geen goed alternatief voor is. Hiermee wordt probleem alleen maar verplaatst naar het buitenland. Je kunt je voorstellen dat als we hier in West-Europa rücksichtslos alle kolencentrales sluiten, dit probleem wordt verplaatst naar het armere oosten. Niet alleen is dit gevaarlijk, het is ook een schijnoplossing: het lijkt dan doodleuk of wij onze CO2-doelstellingen halen, terwijl we de oorzaak enkel hebben uitbesteed. Daarnaast trekt net als de handel, ook de vervuiling zich niets aan van de landsgrenzen.
Toekomst
Het is belangrijk dat we er voor zorgen dat de kolencentrales (en andere fossiel gestookte centrales) gesloten kúnnen worden. De optie die wordt onderzocht is een ‘overgangsperiode’ waarin gascentrales worden gebruikt. Gascentrales stoten al minder CO2 uit.
In de VS worden kolencentrales daarom vervangen voor gascentrales ( hier is dat nu nog andersom). Dit is natuurlijk geen echte oplossing. Uiteindelijk zal alle energie-opwek duurzaam moeten.
Is dat niet veel duurder?
Niet meer; de prijzen voor duurzame energie kelderen hard. Heel hard. Hoe hard? Een paar voorbeelden: De offshore windindustrie had als doelstelling de prijs van windenergie op zee onder de €100 per MW te krijgen in 2020. Echter: dat doel is al gehaald. Voor een prijs van €88/MW gaat Dong het nieuwe windpark voor de kust van Zeeland bouwen. Twee jaar geleden lagen de prijzen per MW nog zo’n 40 euro hoger. Tegelijkertijd wordt in Dubai een zonnepark gebouwd voor een prijs van $30/MW. Dit zijn de extreemste voorbeelden, maar het laat wel zien hoe hard de prijzen naar beneden gaan. Bloomberg (toch altijd conservatief in hun schattingen) voorspelt dat de prijzen voor windenergie nog met 40% en die voor zonne-energie met 60% zullen dalen. En nu zie je al dat nieuwe energiebedrijven echt duurzame energie aanbieden voor een lagere prijs dan de grote energiebedrijven.
Wat is nu de oplossing?
Als we een echt duurzame energievoorziening willen, dan moet het op Europees niveau worden aangepakt. Door als Europese landen individueel kolencentrales te sluiten zoals België vorig jaar deed, schieten we niets op. Als we dit echter als Europa samen aanpakken, kunnen we profiteren van de verschillende mogelijkheden voor duurzame energie die de verschillende lidstaten hebben.
En als consument?
Wat kun je zelf als consument doen? Ten eerste onderzoeken of de stroom die nu hebt wel echt groen is. Sjoemelstroom is nog steeds wijdverspreid. Echt groene stroom hoeft niet eens duurder te zijn. Nieuwe (onafhankelijke) energiebedrijven zoals Qurrent, Pure Energie of Vandebron leveren echt groene stroom en zijn, doordat ze veel efficiënter werken dan grote, traditionele energiebedrijven, meestal nog goedkoper ook.
Laatstgenoemde heeft een handige website waar je in een paar kliks een offerte aan kan vragen.