Circulair Organiseren: value for many (1)
Natuurlijk kan ik mij vergissen, maar ik krijg de indruk dat we steeds vaker en steeds diepgaander met elkaar in gesprek raken over de circulaire economie (CE). Begrijp me niet verkeerd: de populariteit van het koningspaar, van sommige voetbalwedstrijden of van het weer kent het onderwerp bij lange na nog niet, maar toch, maar toch ... er begint beetje bij beetje een echte dialoog te ontstaan. Dat is een goede zaak. Na de hernieuwde belangstelling voor de CE - mede ontstaan door de MacArthur Rapporten uit 2012, 2013 en 2014 - is het zaak om de belofte van een andere economie handen en voeten te geven. Maar dat is zeker niet vanzelfsprekend. Want tussen het idee van circulair organiseren en de huidige dominante praktijk van lineaire waardeketens is nog wel een fiks gat te overbruggen. Ik wil deze en mogelijk een volgende column gebruiken om het idee van de CE wat scherper te verkennen.
Principes
De literatuur over CE laat een aantal principes zien. Ik noem hier drie centrale principes:
- Bij CE gaat het om het benaderen van complexe (zogeheten ‘wicked’) problemen tegenover ‘single-issue’ vraagstukken;
- Er is (impliciet) sprake van ecologie-/systeemdenken als fundament tegenover een lineaire benadering;
- Vraagstukken kunnen alleen door een configuratie van partijen (bedrijven, burgers en overheid) opgelost worden tegenover autonome bedrijven.
Processen
Die principes laten zich vertalen in processen die aan de hand van een aantal kenmerken te herkennen zijn:
- Er wordt bij een ontwerp voor een specifieke situatie gewerkt met ‘ingebouwde’ principes zoals hergebruik, recycling, zero-waste, et cetera;
- Voor processen wordt uitgegaan van gesloten ketens waarbinnen materiaal ‘eindeloos’ gebruikt kan worden;
- Dit op zijn beurt is weer gebaseerd op zogeheten ‘asset sharing’: het samen gebruiken van installaties, techniek, wegen of andere infra-zaken;
- Dit kan alleen als samengewerkt wordt op basis van reciproque synergie – zowel voor wat betreft materialen, als voor die infrastructuur;
- Dit heeft als consequentie dat ‘bezit’ én waardecreatie collectief wordt.
Praktijken
Misschien ben ik nog wel wat kenmerken vergeten (u bent welkom om deze aan te vullen), maar dit schetst toch wel op hoofdlijnen waar het om draait bij de circulaire economie. Toch blijft deze schets behoorlijk oppervlakkig. Ik noem dan ook een aantal lastige vraagstukken die ik in het huidige debat nog amper terug zie:
- Onze huidige economie is gebaseerd op competitiedenken. Circulair organiseren vraagt echter om intensief en echt anders samenwerken – alleen dan komt de kracht van circulariteit tot zijn recht. Dat betekent niet zelden dat we op zoek moeten naar een andere samenwerkingskunde.
- De essentie van circulair gaan samenwerken is dat waardecreatie een inter-organisatorische opgave wordt, een opgave tussen betrokken partijen. Jouw afval is immers mijn grondstof, maar ik voeg daar waarde aan toe, dus dat maakt jouw afval van grote waarde. Hoe we dit type waardecreatie onderling moeten wegen en verrekenen is echter bepaald niet helder.
- Dat betekent dat we eigenlijk met elkaar toe moeten naar een nieuwe generatie business modellen. Dat moeten modellen zijn die collectieve waardecreatie en het samen delen van die waarde mogelijk maken. Dat staat haaks op de bestaande generatie business modellen.
Eigenlijk laten deze vraagstukken een paar dingen zien. Het concept CE focust te sterk op de materiële kant van het organiseren en heeft te weinig oog voor de sociale en organisatiekundige vraagstukken. Met de introductie van het idee van de ‘WEconomy’ heb ik een poging gedaan zowel sociale als materiële vraagstukken met elkaar te verbinden. Kern is collectieve en gedeelde waardecreatie. Dat kan alleen op basis van passende organiseermodellen en bijbehorende sturing (‘governance’). Het is aan deze vraagstukken dat echt gewerkt moet worden, wil de circulaire economie doorbreken. Niemand die het antwoord heeft. Er zijn hooguit stukjes van de puzzel. Dus is misschien wel de beste manier om daar achter te komen samen een business model te ontwikkelen.
Jan Jonker
Meer artikelen uit de categorie: Inzicht
Samen werk kunde, ja dat is denk ik de spijker op de kop, misschien moet het samen met ondernemingskunde gewoon een vak gaan worden op de middelbare school. Met filosofie is dat ook gelukt. En door het een kunde te noemen wordt het ook minder eng. Want dan is het te leren! Juist het bij elkaar brengen en samen voegen van ideeën maakt het concreter om zaken die ertoe doen ook te gaan doen. Maar de inbrengers en de veelbrengers moeten dan wel als zodanig worden beloond. Zoals waarde toevoegen aan startende ondernemers, sowieso aan ondernemers liefst in combinatie met universiteiten en scholen, en overheid. Want daar moet de vernieuwing toch vaak vandaan komen, maar hoe komt het dat we elkaar dan toch niet genoeg vinden en steunen? Toch teveel ego nog? Dus het begint met vertrouwen, wij zeggen hier wel eens: t kump good. Misschien moeten we gewoon het lef hebben om die ideeën eens uit te spreken, zoals Jan nu doet en dat daar dan een verdienmodel op wordt verzonnen?
Het afval kan eenvoudig worden omgezet in grondstoffen. Alleen bewoners worden moe van als het door de overheid niet goed (lees efficient) georganiseerd wordt. Burgers houden afval over. De drempel van het afvalscheiden moet zo laag mogelijk zijn. Nu moeten burgers het afval wegbrengen maar worden hiervoor niet beloond, (bonus) voor hun goede gedrag. Rotterdam heeft een project dat heet Afval loont. Dat is kostenverhogend en burgers moeten het gaan brengen. Dat kan beter. Maakt in iedere buurt van 100 woningen een gemeenschapprlijk inzamelstation. Dat kan met een 20 voets container die een dag om de 2 weken blijft staan. Van deze container krijgt één bewoner de sleutel om het ‘s avonds om 20:00 af te sluiten. Deze voorzitter regelt het met de andere bestuurders wat met het geld van de opbrengsten gedaan kan worden. Hoe meer afval ingezameld gaat worden hoe meer geld de buurt mag verdelen. Ik noem dit Sociaal Afval Scheiden. Geen extra personeelskosten, geen dure Diftarsysteem, geen overhead. Op den duur staan de kliko’s nier meer aan de weg om geleegd te worden door de vuilnismannen.
De voorzitter stuurt jaarlijks een Excel sheet ter veranwoording aan de gemeente.
Het is het Bijbelse rentmeesterschap, maar dan in een nieuw jasje. Dat Bijbelse rentmeesterschap haalde het niet in de EU en al helemaal niet in NL omdat dwars daar tegenin fiscale voorzieningen getroffen werden, met als doel de huidige generatie volledig de beschikking te geven over alle (toekomstige en huidige) waarden van het land. Waardoor er nu een fiscaal huis staat, dat garandeert dat beleggingen in kantoorpanden, winkels of huizen – totaal los van de vraag of het gebruik ervan economisch of sociaal verantwoord is – fiscaal aftrekbaar blijven tot 30 jaar na stichting.