De politieke onzin over migratie, en hoe het echt zit

Onze eigen Hein de Haas doet in The Guardian een boekje open over de werkelijke oorzaken van migratie. Hij ontmaskert een aantal hardnekkige misvattingen, die de politiek over ons blijft uitstrooien. Zoals dat migratie zou toenemen. Dat doet ze niet. Migratie is al decennia stabiel, het is vooral de bestemming die wisselt. En ook dat heeft een oorzaak.

We lijken te leven in een tijd van ongekende massale migratie. Beelden van mensen uit Afrika die opeengepakt in onzeewaardige boten wanhopig proberen de Middellandse Zee over te steken, asielzoekers die het Kanaal oversteken naar Groot-Brittannië en “karavanen” migranten die de grens tussen Mexico en de VS proberen te bereiken lijken allemaal de vrees te bevestigen dat de wereldwijde migratie uit de hand loopt.

Een giftige combinatie van armoede, ongelijkheid, geweld, onderdrukking, klimaatverandering en bevolkingsgroei lijkt steeds meer mensen uit Afrika, Azië en Latijns-Amerika aan te zetten tot een wanhopige reis om de kusten van het rijke westen te bereiken.

Dit alles resulteert in het populaire idee van een “migratiecrisis” die drastische tegenmaatregelen vereist om te voorkomen dat er in de toekomst massale golven mensen arriveren die blijkbaar de absorptiecapaciteit van westerse samenlevingen en economieën te boven gaan.

Geen bewijs voor relatieve toename

Desondanks is er geen wetenschappelijk bewijs voor de bewering dat de wereldwijde migratie versnelt. Internationale migranten maken ongeveer 3% van de wereldbevolking uit en dit percentage is de afgelopen halve eeuw opmerkelijk stabiel gebleven. Kortom, omdat er meer mensen zijn, zijn er meer migranten. Maar het deel van de bevolking dat migreert neemt niet toe.

Ook de migratie van vluchtelingen is veel beperkter dan politieke retoriek en mediabeelden suggereren. Ongeveer 10% van alle internationale migranten zijn vluchtelingen, wat neerkomt op 0,3% van de wereldbevolking. Hoewel de vluchtelingenstromen sterk schommelen naargelang de conflictniveaus, is er geen bewijs van een stijgende trend op lange termijn. Ongeveer 80-85% van de vluchtelingen blijft in de regio van herkomst en ook dat aandeel is de afgelopen decennia vrij stabiel gebleven. En er is geen bewijs dat illegale migratie uit de hand loopt – in feite blijft de grote meerderheid van migranten die van het zuiden naar het noorden trekken, legaal migreren. Negen van de tien Afrikanen gaan bijvoorbeeld legaal naar Europa, met paspoorten en papieren in de hand.

Het bewijs zet ook de gangbare opvattingen over de oorzaken van migratie op zijn kop. De conventionele opvatting is dat zuid-naar-noord migratie in wezen het gevolg is van armoede, ongelijkheid en geweld in de landen van herkomst – vandaar het populaire idee dat armoedebestrijding en ontwikkeling de enige langetermijnoplossingen zijn voor migratie.

Deze veronderstelling wordt echter ondermijnd door bewijzen die aantonen dat migratie toeneemt naarmate arme landen rijker worden. Dit komt doordat stijgende inkomens- en opleidingsniveaus, naast verbeteringen in de infrastructuur, de mogelijkheden en aspiraties van mensen om te migreren doen toenemen. In plaats van het stereotype “wanhopige vlucht voor de ellende”, is migratie in werkelijkheid over het algemeen een investering in het welzijn van gezinnen op de lange termijn en vereist het aanzienlijke middelen. Armoede berooft mensen van de middelen die nodig zijn om zich over lange afstanden te verplaatsen, laat staan om continenten over te steken.

Klimaatslachtoffers migreren niet, die zitten klem

Dit is ook een van de vele redenen waarom, in tegenstelling tot wat vaak wordt verondersteld, de ineenstorting van het klimaat waarschijnlijk niet zal leiden tot massale verplaatsingen van “klimaatvluchtelingen”. Onderzoek naar de gevolgen van droogte en overstromingen toont aan dat de meeste mensen dicht bij huis zullen blijven. Het is zelfs zo dat de meest kwetsbare mensen het grootste risico lopen om vast te komen zitten, omdat ze helemaal niet weg kunnen.

Het is geen toeval dat de meeste migranten uit middeninkomenslanden zoals India en Mexico komen. De paradox is dat elke vorm van ontwikkeling in de armste landen van de wereld – zoals in Afrika ten zuiden van de Sahara – daarom waarschijnlijk hun toekomstige emigratiepotentieel zal vergroten.

Ondanks het feit dat de mondiale gemiddelden stabiel zijn gebleven, kan moeilijk worden ontkend dat de legale immigratie naar de VS, Groot-Brittannië en West-Europa de afgelopen decennia is toegenomen. De frequente ontevredenheid die dit heeft veroorzaakt heeft geleid tot herhaalde oproepen voor minder, meer gecontroleerde of meer selectieve immigratie.

Maar het optreden aan de grenzen heeft duidelijk gefaald om deze doelstellingen te bereiken of heeft de problemen zelfs verergerd omdat het niet gebaseerd was op een goed begrip van hoe migratie echt werkt. De belangrijkste reden is dat dit beleid de belangrijkste oorzaak van migratie negeerde: de aanhoudende vraag naar arbeid.

Vraag naar goedkope arbeid jaagt migratie aan

De misleidende bewering dat armoede migratie veroorzaakt, verhult het feit dat de vraag naar arbeid de belangrijkste drijfveer is geweest voor de groeiende immigratie naar westerse landen sinds de jaren negentig. Wijdverspreid onderwijs, vrouwenemancipatie en vergrijzing van de bevolking hebben geleid tot tekorten aan arbeidskrachten; deze hebben een groeiende vraag naar arbeidsmigranten aangewakkerd in sectoren zoals landbouw, bouw, schoonmaak, horeca, transport en voedselverwerking, omdat het aanbod van lokale arbeidskrachten die bereid en in staat zijn om dit soort werk te doen, steeds verder is opgedroogd. Zonder dergelijke chronische tekorten aan arbeidskrachten zouden de meeste migranten niet zijn gekomen.

Maar dit is geen natuurlijk proces. In plaats daarvan is het aangemoedigd door decennia van beleid gericht op economische liberalisering en liberalisering van de arbeidsmarkt, die de groei van onzekere banen hebben aangewakkerd die lokale werknemers niet willen aannemen. Politici van links tot rechts kennen deze realiteit, maar ze durven het niet toe te geven uit angst om gezien te worden als “soft tegen immigratie”. In plaats daarvan kiezen ze ervoor om stoere taal uit te slaan en vervallen ze in politiek vertoon dat de schijn van controle wekt, maar dat in feite fungeert als een rookgordijn om de ware aard van het immigratiebeleid te verhullen. Onder de huidige regeling worden steeds meer migranten toegelaten en wordt de tewerkstelling van arbeiders zonder papieren op grote schaal getolereerd omdat zij cruciale tekorten aan arbeidskrachten aanvullen.

Politici hebben een oogje dichtgeknepen, zoals blijkt uit het bijna lachwekkend lage niveau van handhaving op de werkplek.

Om deze erfenis van mislukt beleid te doorbreken, moeten politici de moed verzamelen om een eerlijk verhaal over migratie te vertellen: dat het een fenomeen is waar sommige mensen meer baat bij hebben dan anderen; dat het voor sommigen nadelen kan hebben, maar niet weggedacht of weggewenst kan worden; en dat er geen eenvoudige oplossingen zijn voor complexe problemen.

Er moeten fundamentele keuzes worden gemaakt. Willen we bijvoorbeeld leven in een maatschappij waarin steeds meer werk – transport, bouw, schoonmaak, zorg voor ouderen en kinderen, voedselvoorziening – wordt uitbesteed aan een nieuwe klasse van bedienden die voornamelijk bestaat uit migranten? Willen we een grote landbouwsector die deels afhankelijk is van subsidies en voor de benodigde arbeidskrachten afhankelijk is van migranten? De huidige realiteit laat zien dat we debatten over immigratie niet los kunnen zien van bredere debatten over ongelijkheid, arbeid, sociale rechtvaardigheid en, het allerbelangrijkste, het soort samenleving waarin we willen leven.

Hein de Haas is hoogleraar sociologie aan de Universiteit van Amsterdam en auteur van How Migration Really Works.