De ernst van de coronacrisis dwingt producenten van geneesmiddelen om hun patenten tijdelijk op te geven, schrijven hoogleraren Enrico Bonadio en Andrea Baldini, hoogleraren aan de Universiteit van Londen en Nanjing.
Terwijl Covid-19 wereldwijd slachtoffers maakt, is de race volop aan de gang om de juiste geneesmiddelen tegen het virus te produceren, zoals vaccins, testkits en medicijnen om patiënten te behandelen.
In normale omstandigheden zouden farmabedrijven daarbij niet van nature samenwerken. Voor de ontwikkeling van de nieuwe geneesmiddelen zijn enorme investeringen nodig en bedrijven vragen daarom patenten aan om die investeringen te beschermen. Zolang het patent loopt, kunnen ze hoge prijzen vragen voor een geneesmiddel.
Maar in deze tijd van wereldwijde crisis groeit de druk op bedrijven om afstand te doen van hun eigendomsrechten en zo de verspreiding te versnellen van geneesmiddelen en apparaten die nuttig zijn in de strijd tegen Covid-19. Sommige bedrijven hebben zelf het initiatief genomen, zoals het Amerikaanse AbbVie, dat vorige maand liet weten dat het zijn patent op Kaletra, een hiv-medicijn dat momenteel overal ter wereld wordt getest op effectiviteit bij de behandeling van Covid-19, niet langer zou afdwingen.
Exclusiviteit
Andere bedrijven vechten nog steeds voor exclusiviteit. Zo heeft het Wuhan Institute of Virology in China onlangs een nationaal octrooi aangevraagd op het gebruik van remdesivir, een experimenteel antiviraal geneesmiddel dat wordt gebruikt voor de behandeling van Covid-19 en dat voor het eerst werd ontwikkeld door het Amerikaanse bedrijf Gilead.
Ook Gilead zelf kwam onder vuur te liggen toen het de Amerikaanse regelgevers om een zogenaamde “orphan status” vroeg voor remdesivir. Volgens de Amerikaanse wetgeving genieten farmaceutische bedrijven die behandelingen ontwikkelen voor ziekten met minder dan 200.000 patiënten zeven jaar marktexclusiviteit. Na grote publieke verontwaardiging liet Gilead weten dat de aanvraag in te zullen trekken.
Zowel het Wuhan Institute als Gilead hebben gehandeld binnen de grenzen van de wet. Maar is hun beslissing om de intellectuele eigendomswet te gebruiken, en dus andere mensen de toegang tot hun geneesmiddelen te ontzeggen, ook ethisch verantwoord?
Prijzen verlagen
Als farmaceutische bedrijven weigeren afstand doen van hun wettelijke exclusiviteitsrechten, bestaan er mechanismen in de wetgeving om die rechten in evenwicht te brengen met het algemeen belang, zoals dwanglicenties. Het stelt bedrijven die niet in het bezit zijn van de intellectuele eigendomsrechten wettelijk in staat om kopieën van het geneesmiddel te produceren en te verkopen in noodsituaties. Dankzij de grote internationale handelsverdragen kunnen regeringen onder bepaalde voorwaarden verplichte licenties verlenen voor het gebruik van een bepaald medicijn binnen de grenzen van hun land.
In het verleden zijn dergelijke licenties effectief gebleken bij het verlagen van de geneesmiddelenprijzen. In 2012 kreeg de Indiase producent van generieke geneesmiddelen, Natco, bijvoorbeeld een dergelijke licentie voor Sorafenib, een middel tegen kanker. Dit gebeurde nadat het patentbureau van dat land oordeelde dat Bayer AG als de patenthouder van Sorafenib niet genoeg had gedaan om het medicijn beschikbaar te maken voor Indiase burgers. Als gevolg hiervan produceerde het lokale farmaceutische bedrijf Cipla een versie van Sorafenib, die 75 procent goedkoper was.
Het is waarschijnlijk dat we binnenkort een piek zullen zien in het gebruik van verplichte licenties die gericht zijn op het aanpakken van experimentele behandelingen van Covid-19, vooral als farmaceutische bedrijven hun kennis niet vrijwillig delen. Israël heeft bijvoorbeeld zojuist een verplichte licentie opgelegd voor AbbVie's Kaletra - dat was ook een reden voor Abbvie om zijn octrooirechten op dit geneesmiddel wereldwijd te laten vallen. Israël heeft sindsdien plannen opgesteld om de generieke versie van Kaletra te importeren die is geproduceerd door het Indiase bedrijf Hetero.
Samenwerking
Ook de parlementen van Chili en Ecuador hebben resoluties aangenomen die de weg kunnen effenen voor de afgifte van dwanglicenties om de uitbraak van het coronavirus aan te pakken. Ondertussen is de Duitse regering begonnen met de planning van octrooirechten vanwege de pandemie. En Canada zet soortgelijke stappen.
In het licht van een ongekende wereldwijde gezondheidscrisis zoals de coronaviruspandemie, is het voor onderzoekers nog nooit zo noodzakelijk geweest om samen te werken bij het zoeken naar betere testen en behandeling. Dit kan er op zijn beurt weer toe leiden dat bedrijven hun monopolie op nieuwe behandelingen en technologie moeten opgeven.
In het verleden hebben we soortgelijke conflicten gezien. In 1998 probeerde een groep farmaceutische bedrijven via een rechtszaakde Zuid-Afrikaanse regering te doen stoppen met de invoering van wetgeving om verschillende geneesmiddelen betaalbaarder te maken, met name hiv- en aidsmedicijnen. Het belangrijkste bezwaar was dat lokale wetten de octrooibescherming verminderden. De zaak veroorzaakte wereldwijd veel kritiek en verhoogde het publieke bewustzijn over de (soms) negatieve impact van octrooirechten op de volksgezondheid. De bedrijven trokken zich uiteindelijk terug.
De crisis van vandaag doet ons opnieuw vragen stellen bij de morele fundamenten van intellectuele eigendomsrechten. De wetten zijn cruciaal om de ontwikkeling van levensbelangrijke geneesmiddelen aan te sporen, maar ze zijn verre van perfect. De bescherming van patenten moet op een ethische manier gebeuren, en dat betekent dat bedrijven soms hun juridische rechten moeten laten vallen, in het algemeen belang.
Enrico Bonadio is hoogleraar Recht en expert in intellectuele eigendomsrechten aan de Universiteit van Londen. Andrea Baldini is filosoof en hoogleraar Esthetica aan de Universiteit van Nanjing.
Bron: The Conversation