Het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) van Europa moet vele malen groener. Publiek geld moet naar publieke taken gaan. Het beleid hoort in het teken komen te staan van biodiversiteit, dierenwelzijn en het bestrijden van klimaatverandering. Dat vindt GroenLinks-Europarlementariër Bas Eickhout.
Eickhout onderhandelt momenteel over de regels die vanaf 2021 zullen bepalen onder welke voorwaarden boeren EU-geld kunnen ontvangen. "Er staat veel op het spel, het gaat om 40% van het EU-budget, 365 miljard euro verdeeld over zeven jaar. Momenteel geldt de regel: hoe meer hectares, hoe meer geld, en zonder dat er fatsoenlijke prikkelingen zijn om groener te produceren. Het GLB is daardoor een drijver achter schaalvergroting en massaproductie met schadelijke gevolgen voor het milieu. Daarnaast gaat het overgrote gedeelte van het geld naar grootgrondbezitters en multinationals die het helemaal niet nodig hebben, in plaats dat echte boeren ondersteunt worden. Belastinggeld wordt verspeeld."
De milieucommissie van het Europees Parlement wil dat er betere en striktere voorwaarden komen waaronder boeren het geld kunnen krijgen. Tevens moet een groot deel gereserveerd worden voor boeren die additionele natuur- en klimaatmaatregelen nemen. En ook lidstaten moeten concrete doelstellingen gaan behalen met de wijze waarop ze het geld uitgeven. Verder scherpt de milieucommissie de manier waarop het wel of niet behalen van die doelstellingen gemeten wordt, flink aan.
"De landbouwsector heeft een groot aandeel in de drastische achteruitgang in biodiversiteit en is een aanzienlijke bron van broeikasgassen. Het Europese landbouwgeld kan een enorme ruggensteun zijn om de sector te helpen met het maken van de broodnodige omslag. Europarlementariërs hebben een goede eerste aanzet gemaakt, maar er is nog een lange weg te gaan. De volgende hobbel die overwonnen moet worden, is de stukken conservatievere landbouwcommissie."
Het moet eenvoudiger
‘Het nieuwe gemeenschappelijk landbouwbeleid moest eenvoudiger en doelgerichter, zeker gezien het kleinere budget na Brexit,’ legt D66 Europarlementariër Gerben-Jan Gerbrandy uit, ‘maar in het Commissievoorstel ligt de nadruk nog steeds op inkomenssteun in plaats van op het afbouwen van de subsidieafhankelijkheid.’
Met de vereenvoudigde aanpak krijgen lidstaten nationale enveloppen om te verdelen aan de hand van gemeenschappelijke doelstellingen, en zijn ze vrij in de manier waarop die geïnterpreteerd en behaald moeten worden. Ervaring leert dat zo’n hernationalisatie zonder helder toezicht alleen nadelen heeft: minder transparantie, minder ambitie, slechte implementatie en uiteindelijk een race to the bottom. Het budget moet echt op prestaties gericht zijn, en daarin schiet het nu tekort.
Veelzeggend is dat het GLB, onder andere via het plattelandsontwikkelingsfonds, niet meer onder de Common Provision Regulation valt. Die regelgeving legt voorwaarden op waaraan de uitgaven van EU-investeringen en -fondsen aan moeten voldoen, zoals de mogelijkheid financiering stop te zetten of geld terug te eisen bij bewijs van wanbeleid. Het is nog onduidelijk wat dit in de praktijk zal gaan betekenen, maar het signaal is onmiskenbaar: de landbouwsector bepaalt in de EU altijd nog haar eigen regels.
Het is tekenend voor een gebrekkige visie op het landbouwbeleid in Europa, waarin ook de maatschappelijke rol van de landbouw een plaats heeft. ‘Europa moet zijn rol als marktmeester ten volle spelen,’ zucht Gerbrandy, ‘Want de markt werkt nu niet naar behoren, niet ten voordele van de kleine landbouwer en zeker niet voor de omslag die onze voedselproductie nodig heeft.’