Mijn werkzame leven bracht ik grotendeels door in de lucht, als piloot voor een grote luchtvaartmaatschappij. Het ultieme voorbeeld van wat er qua duurzaamheid misgaat in de wereld. Maar er is één aspect waar de luchtvaart in uitblinkt: veiligheid. Vliegen is de veiligste vorm van vervoer. Dat heeft de sector bereikt door ieder incident volledig door te lichten om de de root cause – de grondoorzaak – te achterhalen en uit te bannen.
Deze les, root cause analysis, ontbreekt te veel in hoe we crises aanpakken. Vaak komt dat door vertroebeling van het probleem. Er zijn allerlei ideeën, ideologieën, belangen(groepen), experts op deelgebieden, drukke agenda’s en vooral grote ego’s. Iedereen heeft gelijk in zijn eigen, vaak door sociale media versterkte, bubbel.
Dit volharden in het eigen gelijk blokkeert het democratisch bestuursmodel. Dat is gebaseerd op het gesprek, afzetten en afwegen van standpunten en accepteren dat het individuele belang ondergeschikt is aan het algemene.
Maar democratie werkt alleen goed als we het eens zijn over dat algemene belang. De vraag is alleen wat dat is. Economische groei? Beschermen van de natuur? Verdeling van de welvaart? Of het verdedigen van de eigen grenzen?
We kunnen wel steggelen over onze plaats in de boot, maar de boot zinkt
Ondertussen naderen we de grenzen van onze mogelijkheden. We zijn inmiddels met zoveel mensen op deze planeet dat we met goedkope fossiele energie onze activiteiten ‘opgeblazen’ hebben tot absurde proporties. We gaan over alle grenzen van onze planeet heen. Klimaatontregeling, degradatie van land, het opgebruiken van eindige voorraden grondstoffen, vervuiling, het zijn er allemaal voorbeelden van.
Steeds meer mensen merken ondertussen dat we onze habitat ontregelen, uitputten en vervuilen en de basis onder ons bestaan afbreken. Met deeloplossingen en het eigenbelang najagen komen we er niet.
Root causes
Maar daar ligt tegelijk een kans: never waste a good crisis. Als we in staat zijn te zien dat er onder alle problemen root causes liggen, blijken de conflicten die we nu hebben minder relevant. We kunnen wel steggelen over onze plaats in de boot, maar als de boot dreigt te zinken, hebben we ineens een gemeenschappelijk belang.
Willen we overleven op deze planeet, dan zullen we ons weer moeten voegen naar de regels van de planeet. Dat betekent niet dat we weer terug hoeven te keren naar de natuur. Maar het betekent wel dat we een evenwicht moeten vinden tussen onze behoeftes en wat de planeet aan leefomgeving, energie en grondstoffen kan bieden. Met het menselijk intellect kunnen we de wijsheid van de natuur faciliteren.
Kunnen we deze wijsheid van de natuur op een moderne manier aanwenden? Het antwoord is ja. De eerste vroege stappen zien we in de landbouw.
Boeren werken rechtstreeks met natuurlijke processen. Steeds meer boeren zien dat kunstmest, chemie en mechanisatie vooral steeds meer geld kosten. Om hun opbrengsten op peil te houden, waren steeds grotere investeringen nodig.
Door natuurlijke processen te integreren in hun bedrijfsvoering kwamen ze op het spoor van de microbiologie in hun bodem: het bodemleven. Planten zetten zonne-energie om in chemische energie, koolwaterstoffen, waarmee ze het bodemleven voeden. Het bodemleven bindt stikstof uit de lucht en geeft de bodem structuur door via fotosynthese vastgelegde CO2 uit de atmosfeer om te zetten in organische stof. Daardoor kan de bodem regenwater en nutriënten opnemen en vrijmaken.
Dit natuurlijke proces is een proces van recycling. Al het organisch gegroeide materiaal komt weer beschikbaar voor een volgende levenscyclus. Laat je het de vrije loop dan wordt het systeem steeds rijker. Het bewijs is er. Ooit was de aarde immers een kale rots.
Natuurlijke processen faciliteren
De boer kan deze natuurlijke processen faciliteren en op een natuurlijke manier optimaliseren. Hij heeft dan veel minder kunstmest en chemie nodig en kan zijn mechanisatie en infrastructuur afschalen. Door weer gebruik te maken van natuurlijke processen blijven de opbrengsten per gewas per hectare redelijk gelijk, maar de weerbaarheid tegen ziektes en plagen, maar ook tegen droogte en te veel regenwater neemt toe. Ten slotte ligt het ook voor de hand dat de voedingsinhoud toeneemt. Daarbij is er geen emissie en uitspoeling van nutriënten meer.
Diverse boeren in verschillende takken van de landbouw passen deze werkwijze toe en behalen daarmee mooie resultaten. Zoals een boer die 300 hectare kool en broccoli per jaar verbouwt met nog maar 30% stikstof kunstmest. Ander voorbeeld: in Noord-Holland werkt een bloembollenteler volledig zonder kunstmest en chemie. In Friesland doet een akkerbouwer dat eveneens, maar dan met de teelt van oude granen, waarvan hij het meel direct aan bakkers levert.
Deze boeren laten zien dat verschillende energie slurpende processen onnodig zijn en dat de natuurlijke processen ons weer binnen de grenzen van de planeet brengen. Ze begrijpen de kern – de root cause –, de levende bodem, en faciliteren deze door alle processen op hun bedrijf weer op elkaar af te stemmen. Het wordt weer een levend systeem.
De root cause analysis wordt ondertussen voortgezet, om vast te stellen hoe dit systeem precies werkt, maar de simpele logica van het begrijpen van de grondoorzaak levert al prachtige resultaten op. Dus aan de slag zou je zeggen. Maar zo werkt het ook weer niet.
Als we naar een ander paradigma als basis voor onze samenleving willen, blijken alle bestaande processen en regelingen namelijk ineens in de weg te zitten. Er is andere kennis nodig, maar die gaat in tegen wat er al is. Dat geeft uiteraard weerstand, bij de industrie, de regelgevers, de deskundigen, de kennisinstituten en bij de consument.
Echte oplossingen zoeken
Een kind begrijpt dat fossiele energie eindig is, net alle grondstoffen, tenminste, zolang we ze niet recyclen. Dat we met zonne- en windenergie ons huidige systeem nooit vol kunnen houden, is lastiger te begrijpen. Toch is dit systeem niet anders dan tijdelijk. Als dat besef indaalt, kunnen we een zachte landing maken, door met elkaar, in ieders belang, naar echte oplossingen te zoeken.
Icarus was hoogmoedig en vloog met zijn zelfgemaakte vleugels te dicht naar de zon en stortte door de verzengende hitte neer. Onze fossiele verslaving brengt ons ook steeds dichter bij de val. Maar wij kunnen nog werken aan een zachte landing en voorkomen dat we neerstorten door een sputterende motor. In de landbouw hebben diverse boeren al pionierstappen gezet en getoond dat zij samen met de natuur een gezond bedrijf kunnen bouwen. Dat vraagt om bredere omarming.
Johannes Bakker, coördinator regeneratieve landbouw bij stichting CO2l Farming Advies.
Stichting CO2L Farming Advies helpt gangbare boeren met de transitie naar regeneratieve landbouw en ziet dat regeneratieve landbouw consequenties heeft voor onze hele samenleving. Meer info op co2lfarming.nl
