NBM Case: de Deelkelder

Heeft u ook altijd ruimtetekort? Staat de schuur vol met spullen die u maar af en toe gebruikt? De sociale onderneming ‘De Deelkelder’ in Utrecht gaat uit van het principe ‘Samen hebben we meer’. Het gaat om het delen en ruilen van spullen – en betalen met ‘deeltjes’.

Inleiding

De Deelkelder is ontstaan vanuit de behoefte van de Utrechtse student Michiel van Wickeren om extra ruimte te vinden voor zijn boards en gereedschappen. Een dergelijke ruimte was niet beschikbaar óf onbetaalbaar in de stad. Een oplossing voor zijn opslagprobleem bleek niet te bestaan.

Michiel was al geruime tijd bekend met en actief in de deeleconomie. Hij ging samen met Ruben van Camerijk, eveneens student in Utrecht, op zoek naar een oplossing. De Deelkelder is nu een plek waar iedereen zijn spullen kwijt kan en spullen van anderen kan lenen. Deze ruilhandel vind plaats op basis van fictieve valuta, tot op heden bekend als ‘deeltjes’.

Principes

Bij de Deelkelder staat het principe ‘samen hebben we meer’ centraal. De deelkelder is een plek waar je spullen heen kunt brengen en waar je deeltjes voor terugkrijgt. Met deze deeltjes kun je spullen huren. Als je geen spullen hebt om in te brengen, kun je deeltjes verkrijgen door tijd te steken in de Deelkelder. Als je geen tijd hebt, dan is het mogelijk om deeltjes te krijgen door ervoor te betalen met euro’s.

Niet iedereen vindt het noodzakelijk om allerlei spullen, zoals bijvoorbeeld een boormachine, in huis te hebben. Hierdoor wordt een aantal voordelen behaald: je bent de ruimte thuis niet meer kwijt, je hoeft geen investering te doen voor de aanschaf van de machine, je kan de machine (uit)lenen en elkaar leren om te gaan met de boormachine en er hoeven minder boormachines te worden aangeschaft. Hiermee wordt meervoudige waarde gecreëerd: ecologisch, sociaal, maatschappelijk en economisch.

De behoefte naar een concept als de Deelkelder is een latente behoefte. Pas wanneer mensen erop gewezen worden, blijkt de behoefte te bestaan. Vaak zijn mensen blij dat ze hun spullen kunnen opruimen en er een goede bestemming aan kunnen geven, in plaats van alles maar zelf te houden.

Ontwerp

In het voorjaar van 2014 zijn de initiatiefnemers begonnen met de conceptontwikkeling en in november gingen ze op zoek naar een geschikte locatie. De eerste poging was in Wageningen maar door gebrek aan een lokaal netwerk is dit niet goed van de grond gekomen. Sinds januari 2016 is de Deelkelder in Utrecht geopend.

Het concept is dus nog in de opstartfase en er wordt nog gewerkt aan een goed lopend concept. Als dit wordt behaald dan gaan de initiatiefnemers een handboek met handleiding schrijven waarmee iedereen zijn eigen deelkelder kan opzetten.

De basis van het concept is dat mensen spullen kunnen lenen van de deelkelder, in ruil voor tijd, geld of spullen. Maar mensen kunnen ook van elkaar leren, kosten en ruimte besparen en de sociale cohesie versterken.

Waardepropositie

De Deelkelder is ontstaan vanuit een opslagprobleem, maar biedt meer dan alleen opslag voor spullen. Het is een plek waar je gebruiksgoederen die je maar af en toe nodig hebt kunt lenen. De transactiemiddelen om de benodigde deeltjes te verkrijgen zijn tijd, geld en spullen. De transactievormen, afgekort als GHB, zijn:

• Gebruiken: spullen gezamenlijk gebruiken; ter plekke werken of direct aan de slag;
• Halen: spullen lenen en mee naar huis nemen;
• Brengen: spullen van thuis meenemen en inbrengen in de Deelkelder.

De oprichters van de Deelkelder geloven in ‘een toekomst van toegang in plaats van bezit’. Om dit te laten functioneren is een fysieke opslaglocatie essentieel. Dit is dan ook het grote verschil met bijvoorbeeld het concept van Peerby. Een ander groot verschil is dat bij Peerby de producten in bezit blijven van de ‘klant’, terwijl de Deelkelder het bezit volledig overneemt in ruil voor deeltjes.

Daarnaast is het voor een concept als de Deelkelder van belang dat alles 24/7 beschikbaar is. Dit wordt bereikt door het gebruik van een elektronisch slot dat door iedereen die lid is van de community geopend kan worden.

Het concept van de Deelkelder is niet ingewikkeld en gemakkelijk te kopiëren. Wanneer dit concept loopt, is het mogelijk om het lokaal uit te rollen. In Amsterdam is al interesse getoond voor de Deelkelder. Er is ook nog veel te halen uit opschalen. Wanneer het concept groot wordt is het mogelijk om met bijvoorbeeld fabrikant Makita een deal te krijgen en alleen nog het gebruik van boormachines af te nemen. Daarnaast wordt erover gedacht om vergelijkbare concepten (onder de naam Buurtschuur) te verkopen aan projectontwikkelaars.

De Deelkelder is opgezet met eigen geld. De eerste spullen komen van de initiatiefnemers zelf en van directe vrienden en familie. Het geld dat is opgehaald met crowdfundig zal worden gebruikt voor de eerste maanden huur na de officiële opening en voor bijvoorbeeld de aanschaf van het elektronische slot. Inmiddels komen er al veel spullen binnen van mensen buiten de directie vrienden- en familiekring. Wanneer het concept gaat lopen, kunnen de vaste lasten worden betaald als er 50 betalende leden zijn. Verder worden de inkomende gelden gebruikt voor de aanschaf van nieuwe goederen en eventuele uitbreiding in de toekomst.

Een mogelijk probleem is de belasting. Er bestaat onduidelijkheid over btw-betaling bij ruilhandel en dit vraagt verder onderzoek. Indien er btw wordt ingehouden bij het lenen van de Deelkelder, werkt het concept niet meer. Uit een advies dat is ingewonnen is het volgens de huidige wetgeving mogelijk dat de Belastingdienst btw-heffing eist over lenen. De regels zijn echter nog niet aangepast aan concepten in de circulaire economie. Om dit probleem op te lossen is het advies om contact op te nemen met de Kamer Van Koophandel en de Belastingdienst om de mogelijkheden voor vrijstelling of lagere btw-tarieven te onderzoeken. Daarnaast is het tot op heden niet gelukt om de goederen in de Deelkelder te verzekeren tegen diefstal. Wel zijn de leden tot 25 procent verantwoordelijk voor de kosten bij beschadiging.

Community

De community bestaat in eerste instantie uit de mensen rondom de Deelkelder Utrecht. In de toekomst moet elke Deelkelder een eigen community krijgen met een locatiemanager. Dit moet ervoor zorgen dat de communities elkaar kunnen inspireren en helpen. Daarnaast wil de Deelkelder meer gaan samenwerken met leden van de sharing economy, dus met andere deelinitiatieven.

De belangrijkste eigen community bevindt zich op Facebook. Er zijn momenteel 440 volgers die vooral het concept erg interessant vinden. Dit is ook de plek waar naar hulp wordt gezocht, zo is er in deze community de huisjurist gevonden die kosteloos wil helpen. Facebook wordt gebruikt om zoveel mogelijk mensen enthousiast te krijgen.

Naast online communicatie is er ook offline communicatie. Zo zijn er twee buurtevenementen georganiseerd rondom de opening van de Deelkelder.

Leden van de community hebben toegang tot de deelkelder en hebben deeltjes. Zij dienen ook een document te ondertekenen waarin regels van goed burgerschap worden afgesproken. Hierin staat bijvoorbeeld dat de spullen bij voorkeur in betere staat terug komen, dan men ze heeft aangetroffen.

Door geen euro’s uit te keren maar deeltjes, wordt de community versterkt omdat hiermee de waarde binnen de community blijft. In de toekomst is het misschien mogelijk om samen te gaan werken met de organisatie Stro. Dit is een banksysteem voor alternatieve currency.

Wel wordt er op het gebied van de community een risico gezien. Het concept moet open zijn voor iedereen. Mensen met een lager inkomen staan vaak sceptischer tegenover en zijn minder bereid om gebruik te maken van een deeleconomieplatform. Mensen met een (boven)modaal inkomen doen vaak mee voor de praktische overeenkomst. Wanneer niet alle partijen mee doen is het mogelijk dat de sociale cohesie niet verbetert of zelfs minder wordt. Het is dus van belang om het concept voor iedereen toegankelijk en aantrekkelijk te maken en te houden.

Resultaten

Het belangrijkste resultaat is het bieden van een alternatief voor het hebben van spullen. De bijdrage aan de deeleconomie helpt financieel, is beter voor het milieu en zorgt voor sociale cohesie. De fysieke locatie maakt het concept sterk onderscheidend van andere concepten en zorgt ervoor dat de spullen makkelijker toegankelijk worden.

Conclusie

De Deelkelder staat voor het toegang geven aan producten, zonder dat je deze hoeft aan te schaffen of te consumeren. Eén van de verschillen met andere deeleconomie-initiatieven is dat de Deelkelder de online deeleconomie offline brengt. De impact van de Deelkelder ligt daarmee in de buurt van de fysieke locatie en kan ook mensen bereiken die niet meedoen aan online deelinitiatieven. Daarnaast wil de Deelkelder de buurt samenbrengen door de bewoners in de buurt de Deelkelder te laten exploiteren en opslag te creëren voor evenementen in de buurt.

De Deelkelder heeft nog iemand nodig die de organisatie stroomlijnt. Het is straks aan de buurt om de Deelkelder te onderhouden en te gebruiken. Dan zal de vraag beantwoord worden of de Deelkelder een levensvatbaar concept is.

De Deelkelder heeft acht kenmerken van een Nieuw Business Model en is onze optiek herkenbaar als NBM. Er zijn verscheidene vormen van waardecreatie waarbij people en planet bovenaan staan. Daarnaast staat de Deelkelder voor de waarden ‘bewustzijn’ en ‘gemeenschap’. Het business model creëert toegang tot spullen, in plaats van dat mensen in een buurt allemaal bezittingen hebben die weinig worden gebruikt. Dit is een van de kenmerken van een NBM.

De onderneming rekent af in deeltjes, deze kunnen worden gekocht met geld, maar ook worden verdiend door tijd of spullen te geven. Daarnaast maakt de Deelkelder alleen gebruik van brengen, lenen en gebruiken als transactievormen en wordt er niet overgegaan tot aanschaf binnen de deelkelder. Ook focust de Deelkelder op gebruiksartikelen en niet op verbruiksartikelen. Hierdoor zijn de meeste artikelen binnen de Deelkelder herbruikbaar. Het businessmodel is ook opschaalbaar aangezien iedere buurt zijn eigen Deelkelder kan beginnen.

Nu is het aan de buurt om het concept te omarmen en dan kan het project Deelkelder verder groeien.

Website: http://www.dedeelkelder.nl

Casusauteurs: Robbin Smeets en Ernst Spanbroek, studenten Social Enterprise Design van de Minor BM, Hogeschool Utrecht