Minstens 100 miljard dollar* werd de afgelopen 50 jaar via Nederlandse investeringsverdragen door bedrijven geclaimd bij andere landen, blijkt uit een rapport van Milieudefensie, TNI, SOMO en Both ENDS. Nederland is een ‘claimgigant’; alleen via de Verenigde Staten werd meer geld geëist bij andere landen. De onderzochte claims worden mogelijk gemaakt door investeringsverdragen die landen met elkaar sluiten, bedoeld om het investeren in een land makkelijker te maken. Echter, de vergaande investeringsbescherming in deze verdragen (het ‘ISDS-arbitragesysteem’) maakt het bedrijven vooral mogelijk een land buiten het rechtssysteem en de nationale wetten om aan te klagen – en torenhoge schadevergoedingen te eisen.
Wereldwijd werd de afgelopen 50 jaar voor minimaal 570 miljard dollar aan dit soort claims ingediend*, waarvan bijna 20 procent via Nederland. Bedrijven kunnen een zaak aanspannen als een overheid er voor kiest om nationale wetgeving aan te passen, waardoor de winst van het betreffende bedrijf gevaar dreigt te lopen. “Als een overheid bijvoorbeeld gaswinning verbiedt of haar financiële sector beschermt door een bank te nationaliseren, en een bedrijf vindt dat het hierdoor winst misloopt, kan dat bedrijf schadevergoeding eisen”, zegt Freek Bresch van Milieudefensie. Dat gebeurt via het ‘Investor-State Dispute Settlement (ISDS)–systeem, een soort onafhankelijke rechtbank die boven nationale wetten en regels staat.
Zo wordt regelmatig belangrijke wetgeving teruggedraaid, bijvoorbeeld op het gebied van milieu of sociale zekerheid. Als het land de wet niet terugdraait, moet het enorme boetes betalen. Dit legt vooral in ontwikkelingslanden een zware druk op het overheidsbudget. Omdat Nederland zo’n centrale rol speelt in het ISDS-netwerk, is ons land voor een groot deel verantwoordelijk voor het tegenhouden van bijvoorbeeld klimaatbeleid of publieke voorzieningen wereldwijd, zo stellen de opstellers van het rapport.
Jubileumjaar ISDS
In 2018 is het 50 jaar geleden dat Nederland voor het eerst het ISDS-arbitragesysteem in een bilateraal investeringsverdrag introduceerde, in een verdrag met Indonesië. Dit model heeft internationaal de toon gezet, inmiddels heeft Nederland zelf 90 van dit soort verdragen met andere landen. De vele verdragen die Nederland heeft, bieden aantrekkelijke voorwaarden voor bedrijven. Daarom openen veel multinationals er een brievenbusbedrijf. Zo kunnen ze zonder echt in Nederland actief te zijn, een claim indienen via een Nederlands investeringsverdrag.
Nederland gaat haar huidige investeringsverdragen de komende tijd vernieuwen. Volgens Milieudefensie, TNI, Both ENDS en SOMO is het daarom nu tijd voor een grondige herziening van de huidige verdragen. Bersch: “Het is tijd voor écht eerlijke verdragen. Verdragen waarin belangen van mens en milieu zwaarder wegen dan belangen van multinationals. Laat Nederland deze keer de grondlegger zijn van een eerlijk en duurzaam model dat net als 50 jaar geleden navolging kan vinden in de hele wereld, maar zonder de schadelijke gevolgen van toen.”
Campagne voor verdragen zonder claimsysteem
Milieudefensie opent het ‘ISDS-jubileumjaar’ met een campagne waarin het aandacht vraagt voor oneerlijke verdragen die multinationals het recht geven om een land aan te klagen, terwijl zij zelf niet aangeklaagd kunnen worden. In dat kader staat de organisatie vandaag op de Stadhoudersbrug in Utrecht om de rollen om te draaien en multinationals aan te klagen. De komende weken wordt ook online campagne gevoerd om de minister op te roepen een einde te maken aan oneerlijke investeringsverdragen.
Cijfers
- Aantal verdragen in de wereld met ISDS 3.324
- Aantal verdragen dat Nederland heeft met andere landen 90
- Aantal aangespannen (bekende) ISDS-zaken 817
- Aantal ISDS-zaken via Nederland 96
- Totaal geclaimd bedrag $570 mrd
- Geclaimd via Nederlandse verdragen $100 mrd
*Door het besloten karakter van de ISDS-zaken is van veel claims de hoogte niet te achterhalen. Het werkelijke bedrag ligt waarschijnlijk een stuk hoger.
Lees het onderzoek hier