Open brief: Europa moet idee van economische groei loslaten

Op 18 en 19 september 2018 waren wetenschappers, politici en beleidsmakers samen in Brussel voor een historische conferentie. Europese Parlementsleden van vijf verschillende politieke groeperingen, vakbonden en ngo’s willen hiermee de mogelijkheden onderzoeken voor een post-growth economy binnen Europa – een degrowth economie die niet langer is gebaseerd op economische groei. Meer dan 200 wetenschappers roepen de EU in een open brief op om economische groei als alles overheersend model los te laten.

De afgelopen 70 jaar was economische groei het belangrijkste economische doel van de Europese Unie. Maar die groei leidde ook tot milieuschade en de uitputting van natuurlijke hulpbronnen, schrijven de wetenschappers. Nu overschrijden we meerdere veilige milieugrenzen van onze planeet, en het is duidelijk dat economische activiteiten onvoldoende ontkoppeld kunnen worden van grondstoffengebruik of vervuiling.

Om de verschillende sociale problemen binnen de Europese lidstaten op te lossen hebben we niet méér economische groei nodig, maar hebben we een meer rechtvaardige verdeling nodig van wat we al hebben. Economische groei wordt bovendien verder bemoeilijkt door afnemende productiviteitsstijgingen, verzadigende markten en milieudegradatie. Als de huidige trends zich voortzetten is er over tien jaar mogelijk helemaal geen groei meer in Europa.

Nieuwe schulden

Toch proberen we de groei weer op gang te brengen door meer schulden te maken, onze milieuwetgeving te versoepelen, de werkweek te verlengen en te snoeien in de sociale bescherming. Agressief nastreven van economische groei gaat ten koste van alles en verdeelt onze maatschappij, creëert economische instabiliteit en ondermijnt onze democratieën.

Politieke leiders houden zich ver van deze onderwerpen en het Europese 'Beyond GDP'-programma werd omgedoopt tot 'GDP and Beyond'. De officiële mantra binnen de EU blijft immers groei, vermomd als duurzame groei, groene groei of inclusieve groei. Het is echter duidelijk dat economische groei nog steeds centraal staat in het economisch beleid.

Zelfs in de Sustainable Development Goals van de Verenigde Naties is het streven naar economische groei benoemd als een beleidsdoelstelling voor alle landen, ondanks de fundamentele tegenstrijdigheid tussen groei en duurzaamheid.

Alternatief beleid

Het goede nieuws is dat vanuit het maatschappelijke middenveld en academische kringen een post-growth-beweging is gegroeid. De beweging staat onder verschillende namen bekend: decroissance, Postwachstum, steady-state of doughnut economics, degrowth, welvaart zonder groei, om er maar een paar te noemen.

Sinds 2008 worden degrowth-conferenties georganiseerd, die duizenden deelnemers samenbrengen. Een nieuw wereldwijd initiatief, de Wellbeing Economy Alliance (of WeAll), brengt deze bewegingen samen, terwijl een Europees onderzoeksnetwerk nieuwe ecologische macro-economische modellen ontwikkelt. Uit dit werk blijkt dat het mogelijk is de levenskwaliteit te verhogen, onze natuurlijke omgeving te herstellen, ongelijkheden terug te dringen en betekenisvolle jobs te creëren – en dat allemaal zonder dat economische groei nodig is. De enige voorwaarde is dat we inzetten op een beleid dat de afhankelijkheid van groei inperkt.

Deze alternatieve beleidsvoorstellen omvatten beperkingen op grondstoffengebruik, een meer progressief belastingstelsel dat de toenemende ongelijkheid aan banden legt en een graduele afbouw van het aantal werkuren per week. Het gebruik van grondstoffen zou ingeperkt kunnen worden via een koolstofheffing waarbij de inkomsten die hieruit voortvloeien, kunnen terugstromen via een maatschappelijk dividend of via de financiering van sociale programma’s.

Basisinkomen

Het invoeren van zowel een basisinkomen als een maximuminkomen zou de ongelijkheid kunnen terugdringen, en tegelijk de tijd besteed aan zorg herverdelen, en het evenwicht in macht herstellen dat nu onze democratieën bedreigt. Technologische vooruitgang zou ingezet kunnen worden om werktijden te reduceren en de levenskwaliteit te verhogen, in plaats van om arbeiders af te danken en de winsten van aandeelhouders te verhogen.

Gezien de sociale en milieurisico’s van het huidige beleid van economische groei zou het onverantwoord zijn als politici en beleidsmakers niet zouden nadenken over een post-growth-toekomst.

De conferentie in het Europees Parlement is een veelbelovende start, maar er is meer betrokkenheid nodig. Als een groep van bezorgde sociale en natuurwetenschappers vanuit alle hoeken van Europa vragen we de Europese Unie, haar instellingen en lidstaten dan ook om:

1. Een speciale commissie voor 'post-growth futures' op te richten in het Europees Parlement. Deze commissie moet een actief debat voeren over de toekomst van economische groei, beleidsalternatieven uittekenen, en het nastreven van groei als overkoepelende beleidsdoelstelling heroverwegen.
2. Alternatieve indicatoren te introduceren in het macro-economische raamwerk van de EU en van haar lidstaten. Economische beleidsmaatregelen moeten geëvalueerd worden op basis van hun impact op welzijn, grondstoffengebruik, ongelijkheid en het aanbieden van waardig werk. Deze indicatoren moeten bij beleidskeuzes een groter gewicht krijgen dan het bnp.
3. Het Stabiliteits- en Groeipact om te vormen tot een Stabiliteit- en Welzijnspact. Het SGP is een verzameling van regels die overheidstekorten en overheidsschuld trachten in te perken. Dit pact moet herzien worden zodat alle lidstaten in de basisbehoeften van hun inwoners kunnen voorzien, en tegelijkertijd het grondstoffengebruik en de vervuiling kunnen terugbrengen tot duurzame niveaus.
4. Een ministerie voor Economische Transitie in het leven te roepen in elke lidstaat. Een nieuwe economie die zich direct richt op menselijk en ecologisch welzijn kan een veel betere toekomst bieden dan een economie die structureel afhankelijk is van economische groei.

Deze open brief werd ondertekend door meer dan 200 wetenschappers vanuit alle delen van Europa.

De volledige lijst ondertekenaars vind je hier.