Kern van het werk van Jan Jonker is de vraag hoe duurzaamheid te verankeren in bedrijven en organisaties. Wat betekent dat voor de bedrijfsstrategie en in het bijzonder voor businessmodellen? Wat vraagt dat van bijvoorbeeld fiscale regels, het juridische kader en van de kwaliteitszorg? De inaugurale rede van Professor Dr. Jan Jonker (Nijmegen School of Management, Radboud Universiteit, Nijmegen, NL) werd uitgesproken in het kader van zijn benoeming op de wisselleerstoel Emile Francqui aan de Vrije Universiteit Brussel (VUB), 2017 - 2018.
In de afgelopen jaren heeft Jonker het WEconomy-model ontwikkeld. Dit macromodel laat een aantal langetermijntrends zien die de vormgeving van de economie van morgen bepalen. Tegen deze achtergrond schetst hij hoe er een breder palet aan nieuwe businessmodellen (NBMs) ontstaat die verschillende – soms schijnbaar tegenstrijdige – waarden nastreven. Centraal staan wat hem betreft in NBMs de waarden duurzaamheid, circulariteit en inclusiviteit.
Jonker zegt daar zelf over: “In mijn visie zijn er twee typen leerstoelhouders. Het ene type houdt zich vooral bezig met het academische debat. Dat is een goede zaak, dat debat moet zeker – en met verve –gevoerd worden. Dit debat wordt echter vaak vooral gevoerd door een aantal specialisten en is niet altijd even begrijpelijk en toegankelijk voor anderen. Het tweede type leerstoelhouder houdt zich meer bezig met het eveneens noodzakelijke maatschappelijke debat. Ik behoor tot het tweede type; ik vind dat je ook met de maatschappij moet praten over je onderzoek. Het is dus niet verwonderlijk dat, als we die twee gedachtelijnen met elkaar vergelijken, we terechtkomen in een spanningsveld. Want wat voor de een niet academisch genoeg is, is voor de ander té academisch.”
Verandering van tijdperk
Drie met elkaar samenhangende thema’s houden Jonker in dat spanningsveld al een aantal jaren bezig. Een veranderende economie, met daarin nieuwe businessmodellen en mede mogelijk gemaakt door hybride bankieren, vormen met elkaar een systeem.
In de verandering van tijdperk en systeemverandering die nu gaande is doet de gevestigde orde haar naam eer aan en zal met regels en praktijken die orde, die van grote waarde is voor een dominante coalitie, beschermen. De niet uitgesproken opvatting is dat prutsen aan een andere maatschappij prima is, zolang het maar geen echte ‘tegenpartij’, geen werkelijk nieuwe dominante coalitie gaat worden, want dat is een bedreiging.
Dus veel van het nieuwe wordt als een bestuurlijke variant op ‘het bed van Procrustes’ binnen de bestaande kaders passend gemaakt of is niet in tel. Desondanks en tegelijkertijd zijn mensen hun mogelijkheden om dat wat voor hen van waarde is aan het ontdekken en organiseren. Dat zal zeker soms amateuristisch zijn; het wiel wordt op veel plaatsen steeds weer opnieuw uitgevonden. Maar geldt dat ook niet voor het communautaire gedachtegoed dat we onder verschillende noemers herontdekken? Een Afrikaans spreekwoord zegt: ‘Alleen ga je sneller, maar samen kom je verder’. Dat ontdekken van nieuwe vormen van samen organiseren, gebaseerd op principes en met als resultaat het creëren en delen van waarde, is wat in het voorgaande ‘nieuwe businessmodellen’ is genoemd. Dat zijn hoopvolle tekenen van deze tijd waarin het zoeken naar andere vormen van samenwerking, andere vormen van transacties zichtbaar worden. Zitten we in een transitie? Het is meer dan aannemelijk. Het is dus een geweldige tijd om onderzoeker en docent te mogen zijn.