Wereldwijd zijn al 5,7 miljard vaccin prikken tegen covid-19 gezet, maar slechts 2 procent daarvan is in Afrika terechtgekomen. Aan deze vaccinatieongelijkheid moet een einde komen, zeggen zowel de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) als het VN-ontwikkelingsprogramma (UNDP).
De 21 maanden durende coronapandemie heeft geleid tot tal van nieuwe termen in ons lexicon: ‘vaccinhongersnood’, ‘vaccinatieapartheid’, ‘vaccinimperialisme’ en ‘vaccinatienationalisme’. En veruit de meeste mensen die met deze meervoudige dreiging worden geconfronteerd, komen uit – voornamelijk Afrikaanse – ontwikkelingslanden.
Hoge-inkomenslanden dienen meer boosterdoses toe dan er in totaal aan vaccins wordt gezet in ontwikkelingslanden, stelt Richard Mihigo, coördinator van het vaccinontwikkelingsprogramma van de WHO in Afrika.
“Vergeet niet dat in Afrika slechts 8 procent van de mensen volledig gevaccineerd is”, zegt hij. “Dat zijn ongeveer 103 miljoen mensen op een continent van 1,3 miljard.”
Achim Steiner van het VN-ontwikkelingsprogramma (UNDP) stelt dat die vertraagde vaccins voor Afrika neerkomen op het weghouden van ontwikkelingshulp. “Daarom moeten we inzetten op vaccingelijkheid: de snelste manier om deze pandemie te beëindigen. We hebben daarvoor dringend de medewerking nodig van vaccinfabrikanten, vaccin-producerende landen en landen die al hoge vaccinatiegraden hebben om het acute tekort aan vaccins aan te pakken.”
Dit zal volgens Steiner helpen om economische en sociale kansen op het Afrikaanse continent te creëren, het bbp te stimuleren en de menselijke ontwikkeling vooruit te helpen.
Mutaties van het virus
Volgens het Our World in Data-project van de Universiteit van Oxford zijn wereldwijd ongeveer 73 procent van de vaccins in landen met hoge en hogere middeninkomens gezet. Slechts 0,8 procent van de doses is toegediend in lage-inkomenslanden.
Djibril Diallo, ceo van het African Renaissance and Diaspora Network, benadrukt dat artikel 25 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens het recht op gezondheid erkent als een mensenrecht.
“In deze tijd worden landen die beweren de mensenrechten te respecteren en te verbeteren, op de proef gesteld. En het is in hun eigen nationale belang om voor die proef te slagen”, zegt hij, aangezien de lage vaccinatiegraad in veel landen een hoofdoorzaak is van de mutatie van covid-19 in nieuwe varianten.
“Uit onze ervaring met delta, en nu met omikron, hebben we gezien hoe snel en oncontroleerbaar nieuwe varianten zich in onze geglobaliseerde wereld verspreiden. Het is een politiek sprookje om te geloven dat deze varianten aan de grens kunnen worden tegengehouden. In plaats daarvan moeten we ons richten op het verlagen van de risico’s op de ontwikkeling van nieuwe varianten. Dat doen we door te zorgen dat niemand achterblijft bij het vaccineren”, aldus Diallo.
Afrika hardst getroffen door nieuwe beperkingen
Ondanks oproepen van verschillende internationale instellingen, lijden Afrikaanse landen nog steeds onder de enorme ongelijkheid in de toegang tot coronavaccins. Dat leidt tot wat velen een “vaccinhongersnood” noemen. Volgens de Wereldbank hebben Afrikaanse landen grote moeite om al hun burgers in te enten, wat Afrika elke maand 14 miljard dollar aan productiviteitsverlies kost.
Ook zijn de kosten voor leningen hard gestegen, omdat landen veel extra middelen nodig hebben om hun burgers te beschermen en herstelplannen te maken voor na de pandemie. Afrikaanse landen betalen zeker vijf keer zoveel rente voor commerciële leningen als de rest van de wereld.
En met de ontdekking van weer een nieuwe variant, en nu vluchten geannuleerd worden, reisverboden opnieuw worden ingesteld en verschillende landen hun grenzen sluiten, worden opnieuw de Afrikaanse landen het zwaarst getroffen, zegt het UNDP. De meest kwetsbare mensen voelen de grootste impact.
“Zo dreigen we meer dan een decennium aan inspanningen om de economieën en het menselijk kapitaal van Afrikaanse landen te versterken, te verliezen”, aldus het VN-agentschap.
Ongelijkheid laat de pandemie voortduren
WHO-baas Tedros Adhanom Ghebreyesus meldde vorige week dat op dat moment in 77 landen omikron was geregistreerd, al leek het hem waarschijnlijk dat de variant in vrijwel alle landen rondwaart. De nieuwe golf zou op verschillende plekken de gezondheidsstelsels opnieuw kunnen overspoelen. Over de boosterprikken zei hij: “Ik zal duidelijk zijn: WHO is niet tegen boosters. We zijn tegen ongelijkheid. Onze zorg is om overal levens te redden. Het is simpel: de prioriteit in elk land, wereldwijd, moet zijn om de minst beschermde mensen te beschermen, en niet de mensen die al de meeste bescherming genieten.”
De vaccinatiekloof tussen landen blijft enorm, aldus Tedros: 41 landen hebben nog geen 10 procent van hun bevolking kunnen vaccineren en 98 landen halen de 40 procent nog niet. “Als we een einde maken aan ongelijkheid, maken we een einde aan de pandemie. Als we de ongelijkheid laten voortduren, laten we de pandemie voortduren”, waarschuwt hij.
Zuidelijk Afrika
In een verklaring die op 29 november werd vrijgegeven, prees VN-secretaris-generaal Antonio Guterres de regering, wetenschappers en zorggemeenschap van Zuid-Afrika voor hun vroege optreden om de opkomst van een nieuwe covid-variant te identificeren.
Hij maakt zich grote zorgen over het isolement van Zuid-Afrikaanse landen als gevolg van nieuwe reisbeperkingen. “De mensen in Afrika mogen niet de schuld krijgen van het immoreel lage vaccinatieniveau dat beschikbaar is op het continent – en ze mogen niet worden gestraft voor het identificeren en delen van cruciale wetenschappelijke en medische informatie met de wereld”, aldus Guterres.
Hij deed een beroep op alle regeringen om herhaalde tests voor reizigers te overwegen, samen met andere passende en echt effectieve maatregelen, met als doel het risico van overdracht te vermijden en reizen en economische banden mogelijk te maken.
Minder afhankelijk
Volgens Samantha Power van het Amerikaanse Agentschap voor Internationale Ontwikkeling (USAID), draait het verhaal van covid-19 wereldwijd om de strijd voor vaccingelijkheid – rijke landen die verzadigd zijn met doses terwijl armere landen vechten voor vaccins.
Maar dat is nu aan het veranderen, zegt Power, dankzij de inspanningen van veel mensen, instellingen en landen, dankzij het werk van Covax, de Afrikaanse Unie en regionale leiders, zegt ze.
Het afgelopen jaar heeft de VS volgens Power 1,2 miljard vaccins aan partnerlanden toegezegd en meer dan 290 miljoen daarvan geleverd. “We hebben geïnvesteerd in vaccinproductiecapaciteit in landen als India, Zuid-Afrika en Senegal, zodat in de toekomst minder mensen afhankelijk zijn van vaccindonaties uit rijke landen. Dit doen we omdat het het juiste is, maar ook het slímste is om te doen.”
De VS bouwt voort op dit werk met een nieuwe poging om “in elke arm een vaccin te krijgen”, zegt Power: het Initiative for Global Vaccine Access.
“We gaan onze inspanningen verdubbelen om landen te helpen de vaccinatiegraad te verhogen en levens te redden. Met nog eens 400 miljoen dollar willen we de inspanningen versnellen om zowel de vaccinatiecampagnes als de productie van vaccins in lage- en middeninkomenslanden te ondersteunen.”
