Onderwijs, op elk niveau, speelt een cruciale rol bij het bereiken van een duurzame toekomst. Wat wordt onderwezen vormt de geest van volgende generaties en daarmee onze samenleving. Met het oog op een duurzame toekomst pleiten wij voor een vernieuwing van het economieonderwijs.

De afgelopen decennia is het curriculum op economische faculteiten enorm uitgekleed. De neoklassieke theorie domineert de economische wetenschap. Alternatieve theorieën worden niet serieus behandeld. Het verdwijnen van het wetenschappelijke debat tussen verschillende economische theorieën leidt tot kwaliteitsverlies, waardoor het wetenschappelijke karakter van de economie op het spel komt te staan.

Het gebrek aan intellectuele diversiteit heeft niet alleen gevolgen voor de kwaliteit van de wetenschap, maar beperkt ook ons vermogen om oplossingen te vinden voor de uitdagingen van de 21e eeuw, zoals de instabiliteit van het financiële systeem, de toenemende ongelijkheid, de ecologische crisis en opwarming van de aarde. De wereld staat voor gigantische uitdagingen. Overal ter wereld roepen economiestudenten op om de kloof tussen vragen waarvan het publiek verwacht dat economen die beantwoorden (met inbegrip van de vragen die leerlingen inbrengen in klaslokalen) en de vaak daaraan niet-verwante smalle inhoud van het huidige curriculum, te overbruggen. Ze pleiten voor meer diversiteit in het curriculum omdat ze beseffen dat voor het oplossen van de huidige financiële en ecologische crisis nieuwe inzichten vereist zijn.

Noodzaak van historisch perspectief

Het gebrek aan ideologische tegenstellingen, en de dominantie van het huidige marktdenken, wekt de indruk dat er maar één ‘juiste’ economische theorie bestaat. Iedereen met een beetje historisch besef weet dat dit zeer onwaarschijnlijk is. Nu al denken velen heel anders over economie. Dit dwingt ons tot relativering van de huidige neoklassieke theorie, en benadrukt de noodzaak om in het curriculum meer aandacht te besteden aan de ontwikkeling van het economisch gedachtegoed door de eeuwen heen.

De neoklassieke economie presenteert zichzelf graag als objectieve waardenvrije wetenschap. Andere economische theorieën worden weggezet als normatief en niet wetenschappelijk. In werkelijkheid berust elke wetenschappelijke theorie op vooronderstellingen gebaseerd op mensenbeelden. Een economische paradigma wat als zodanig niet herkent wordt is gevaarlijk. Waarden blijven impliciet en worden niet verantwoord in het maatschappelijke debat. Economen verschuilen zich achter wiskundige modellen en zijn niet bereid tot het stellen van fundamenteel ethische vragen zoals: hoe ziet een economie eruit die streeft naar een menswaardig bestaan voor iedereen, nu en later? Daar kan verandering in komen door meer aandacht voor ethiek in het economieonderwijs.

Economie in dienst van samenleving

Volgens de filosoof Sedlácek is de huidige neoklassieke economie in tegenstelling tot haar waardevrije claim ‘omgekeerd normatief’. Dat wil zeggen dat wij niet onze waarden inbrengen in de economie, maar dat de economie ons haar waarden oplegt. De economie kolonialiseert de leefsfeer. Zorg en onderwijs worden onderworpen aan economisch rendement. Universiteiten worden gezien als een instelling waar studenten worden opgeleid voor de arbeidsmarkt, studierendement wordt aldoor gemeten. Maar onafhankelijke wetenschap leidt niet op tot een goed betaalde baan in de Londense city, maar tot een nieuwe Einstein van de economie. Tot vrije en onafhankelijke denkers, die niet bang zijn om verantwoordelijkheid te dragen voor de samenleving en een duurzame toekomst.

De wereld wordt steeds complexer. De uitdagingen waarvoor wij staan zijn niet economisch, sociologisch, juridisch of filosofisch. Ze zijn het allemaal tegelijk. Vanuit de wil de samenleving te begrijpen en oplossingen te vinden voor complexe maatschappelijke problemen moeten we de grenzen tussen disciplines en vakken openbreken, en ook die tussen “vakmensen” en stakehoulders. De econoom van de toekomst is breed georiënteerd. Hij voert het gesprek met andere disciplines en betrokken “leken”.

In het voorgezet onderwijs zou deze multidisciplinaire benadering tot uitdrukking kunnen komen in een nieuw vak als Ecosofie, waarin economie, ecologie en filosofie in hun onderlinge verwevenheid worden bestudeerd.

Meer info:

• De Grote Transitie, een tien puntenplan voor een sociale en duurzame economie. Punt tien betreft de vernieuwing van het economie-onderwijs.
• Rethinking Economics NL, een beweging van studenten en academici die zich inzetten voor meer pluralisme in economisch onderwijs en onderzoek.
• Interviews over het belang van een pluralistische economie en onderwijs met Irene van Staveren, hoogleraar pluralistische ontwikkelings economie aan het International Institute of Social Studies en Theo Kocken, hoogleraar Risicomanagement aan de Vrije Universiteit van Amsterdam