De schok van de Amerikaanse verkiezingen zal nog lang nadreunen. Hoe kon dit gebeuren in een ontwikkeld land? Behalve de verklaringen over de uitslag die nu over elkaar heen rollen kunnen we ons een veel fundamentelere vraag stellen, namelijk: Willen we wel democratie?
Ik las tijdens het wachten op de definitieve uitslag ergens een reactie van een onderwijzeres. Die merkte op dat als je alles doet waarvan je geleerd hebt dat het niet mag, je president van de Verenigde Staten kan worden. Want vanaf 20 januari wordt die functie bekleed door een veroordeelde crimineel die met leugens, beledigingen en het verspreiden van nepnieuws zijn stemmen vergaarde.
Maar hij is wel gekozen met een meerderheid van stemmen, zowel in het fel bekritiseerde districtensysteem, als met een algemene meerderheid. Ok, we accepteren de uitslag, maar het kost grote moeite. Want elke serieuze analyse van het beleid dat in het vooruitzicht is gesteld toont aan dat de wereld, en ook de VS zelf, grote schade gaan oplopen. Dat wil niemand. Maar wat willen we dan echt?
We vinden allemaal dat we het beste met de samenleving voor hebben, en vooral met onszelf. Maar hoe dat er uitziet verschilt radicaal, per individu, per partij of kandidaat. Het verschilt door de informatie die je krijgt aangeboden, of die je niet kunt ontlopen. En soms heb je niet eens een keus omdat de kandidaten over een belangrijk thema dezelfde mening hebben. Waar moesten de Amerikanen heen die tegen genocide wilden stemmen? Welke partij gaat echt voor een ander economisch systeem?
Je kunt dit alles nog beschouwen als spaanders die nu eenmaal vallen bij het hakken. Niets is perfect ten slotte. Maar het wordt anders als de onderste streep van de democratie ter discussie wordt gesteld, de democratie zelf. En dat is wat Trump deed tijdens zijn campagne. Voor wie daar aan twijfelt twee recente uitspraken: op 3 december 2022 riep Trump op tot “termination” (beeindiging) van delen van de grondwet, op Truth Social. Hij vond dat de door hem bedachte ‘verkiezingsfraude’ “the termination of all rules, regulations, and articles, even those found in the Constitution” rechtvaardigde. In maart 2024, in Ohio, zei hij “I’m not sure you’ll ever have another election in this country”.
Die uitspraken maken dat een stem op Donald Trump wel eens een stem op het afschaffen van de democratie kan zijn geweest. En dat zijn kiezers geen democratie willen, wat de rest van de samenleving dan maar moet slikken.
Nu is het Amerikaanse systeem met twee grote partijen anders dan het Nederlandse, of Europese politieke landschap. Maar de gevolgen van de onderliggende en vrijwel algemeen gevolgde neoliberale economie zijn vergelijkbaar. De langdurige en eenzijdige focus op winst heeft belangrijke maatschappelijke functies, zoals onderwijs, uitgehold. Minder goed opgeleide mensen zijn nu eenmaal makkelijker te beinvloeden in een steeds complexere samenleving met een steeds eenzijdiger, en door financiele belangen gedreven medialandschap. Jarenlang opvoeren van de druk op het bestaan van de middenklasse versterkt de focus op de korte termijn en het eigen economische overleven. Dat heeft gevolgen voor de ontvankelijkheid voor desinformatie, waar juist autoritair ingestelde ‘democratische’ partijen van extreem rechts gebruik van maken.
In Nederland is de nu populaire Geert Wilders een partij met één lid. Als hij een meerderheid bereikt, leidt dat mogelijk tot een regering met een lid.
Ik heb er al eerder voor gewaarschuwd dat de democratie zichzelf democratisch kan opheffen als gevolg van onze keuzes in het stemhok (hier en hier). Maar is dat echt wat we willen?
ChatGPT lijkt al voorbereid op de nieuwe situatie: de vraag om een afbeelding van stemhokjes te maken wordt geweigerd vanwege de “content policy”.
Misschien wordt het tijd om serieus na te gaan denken over de rode lijn van ons bestel. Over het toelaten van partijen en kandidaten die, onder het mom van vrijheid en democratie, de democratie zelf dreigen af te schaffen of ernstig te beschadigen.
In Zweden speelde iets vergelijkbaars. Daar verbrandde de radicale activist Rasmus Paludan Korans, als vrijheid van meningsuiting. De rechter heeft die vrijheid nu teruggebracht tot aan de grens van belediging. Paludan is tot vier maanden cel veroordeeld.
Net zoals het vrij uiten van een mening geen belediging mag zijn, kan het opheffen van de democratie geen democratisch recht zijn. Als we dan van mening zijn dat we die democratie graag willen behouden, moesten we maar eens een maatschappelijke discussie gaan voeren over hoe we die democratie tegen zichzelf kunnen beschermen, en daar over stemmen. Met alle risico’s van dien, dat wel.
Peter van Vliet
Blijf op de hoogte met de nieuwsbrief. Meld je hier aan.
( Je kunt ons ook steunen door lid te worden of te doneren )
