De afgelopen achttien maanden zijn we met een heel team van mensen bezig geweest een pilot en een landelijk onderzoek naar de stand van het land rond de circulaire economie uit te voeren. We naderen het einde van deze reis. Hier willen we even terugblikken op wat we hebben gedaan en wat dat nu heeft opgeleverd. Wat weten we inmiddels van de circulaire economie? Weten we echt wat de stand van het land is? Wat kunnen we met de kennis die we hebben verzameld? En onvermijdelijk, hoe nu verder? Nieuw onderzoek? Klussen aan nieuwe praktijken? En wat nog meer?
Wat hebben we allemaal gedaan
Terugkijkend op de afgelopen anderhalf jaar werk zien we een aaneenschakeling van steeds weer nieuwe plannen en activiteiten. Het idee om te onderzoeken wat de feitelijke stand van het land is in Nederland als het over de circulaire economie gaat, is ontstaan ergens in het voorjaar van 2015. Dit begon met een eerste column over de CE die in mei van dat jaar verscheen onder de titel Circulair Organiseren: Principes, Processen en Praktijken. Directe aanleiding waren de rapporten van de McArthur Foundation (UK) en meer in het bijzonder gebrek aan fundering op allerlei plekken in die rapporten.
Wat vervolgens startte met één column werd een reeks die inmiddels de zestigste aflevering is gepasseerd. Het debat is ondertussen zeker nog niet voltooid; eerder het tegenovergestelde. Maar het staat wel steeds beter op de rails. Al schrijvend kwam niet geheel onlogisch de vraag op wat de CE in de praktijk eigenlijk voorstelt. Dus zijn we begonnen met een onderzoek naar die praktijk in de vorm van een pilot in twee provincies, te weten Gelderland en Overijssel. En de uitkomsten daarvan vormden weer de basis voor een landelijk onderzoek. Op dat onderzoek hebben we ruim 2.800 reacties gekregen, hebben 900 mensen een enquête ingevuld, hebben we alles bij elkaar zo’n 80 interviews gehouden en hebben we alle databases met ‘duurzame’ bedrijven samengevoegd tot een lijst van ruim 4.800 en deze vergeleken op circulaire beginselen.
Wat heeft dit allemaal opgeleverd?
Met dat alles hebben wij meer inzicht gekregen in de stand van het land voor wat betreft de CE en meer in het bijzonder de bijbehorende business modellen. We weten nu dat er heel veel belangstelling is voor de CE, maar dat de praktijk daarop achterloopt. Er is een levendig debat, zowel in het bedrijfsleven als bij de overheid kamerbreed, maar van routineus circulair organiseren is nog geen sprake. Bedrijven worstelen met hoe ze kringlopen moeten organiseren en sluiten, vinden het lastig om passende verdienmodellen te kiezen en hebben er moeite mee om voorbij hun eigen bedrijfsgrenzen en -belangen te kijken. Dit laatste is met name nodig, willen partijen op een bestendige manier kringlopen sluiten.
En ook hebben we geleerd om een scherp onderscheid te maken tussen bedrijven die in een transitie zitten van conventioneel naar circulair én nieuwe bedrijvigheid gebaseerd op circulaire principes. Tegelijkertijd hebben we inzicht gekregen in de vijf belangrijkste bouwstenen van business modellen voor de CE en hebben we met zorg een overzicht kunnen opbouwen van koploper-bedrijven waar andere bedrijven door geïnspireerd kunnen worden om hun eigen transitie naar een circulaire economie te kunnen vormgeven. Het vergaren van die inzichten is zoals altijd heel veel werk, maar het is dan ook mooi dat er echt nieuwe inzichten uitkomen. Dat dat het geval is, daar zijn we best trots op.
Nieuwe reisplannen
Maar hoe nu verder? Zijn we nu klaar als we een boekje hebben gepubliceerd over dit onderzoek, aangevuld met zo hier en daar nog een artikel? Helpen we daarmee de transitie naar de CE te versnellen? De vraag stellen is die ook al een beetje beantwoorden. Ondanks dat een groeiende groep mensen zich over de CE druk maakt, is het nog steeds vooral een ‘praatonderwerp’. Het hoeft geen betoog dat dat onvoldoende is willen we zaak maken met een transitie richting circulair organiseren. Daarom is het nodig om de inzichten die wij hebben opgedaan te vertalen naar praktisch instrumentarium.
Dat betekent dat we de bouwstenen van circulaire business modellen die we nu geïdentificeerd hebben eerst een slag verder uitwerken, zodanig dat bedrijven een lego-doos met business model onderdelen in hun handen krijgen. Daarmee kunnen ze zelf een business model ontwerpen, helemaal op maat en aansluitend op de tak van sport waarin ze al werken. Natuurlijk willen we deze inzichten ook in academische zin verspreiden in de vorm van artikelen en mogelijk op termijn ook een boek.
Maar aan het eind van deze periode gekomen is de meest eerlijke constatering dat we nog steeds een heleboel vragen over hebben. Zo hebben we nog geen inzicht gekregen in de wijze waarop de transitie naar een circulair business model zich binnen en voornamelijk tussen organisaties ontvouwt. Ook ontbreekt helderheid over de randvoorwaarden waarbinnen circulaire business modellen kunnen opereren binnen de verschillende bedrijfstakken. Tenslotte is nog niet scherp of de transitie naar een circulair business model ook daadwerkelijk zal leiden tot de verwachte verbetering van duurzaamheid.
Terwijl deze en andere vragen door ons hoofd gaan, nodigen we u voor een laatste keer en met heel veel plezier uit om op donderdag 18 mei naar de Landelijke Conferentie Business Modellen voor de Circulaire Economie te komen in de Eusebius-kerk in Arnhem. Aanmelden kan hier. En als u coupon-code: duurzaamnieuws gebruikt, krijgt u bovendien 40% korting van Duurzaamnieuws.nl. We hopen u met plezier te mogen begroeten.
Jan Jonker en Niels Faber
Jan Jonker is hoogleraar Duurzaam Ondernemen aan de Radboud Universiteit te Nijmegen. Zijn werk concentreert zich op nieuwe business modellen in een veranderende economie. Niels Faber is onderzoeker aan de Radboud Universiteit Nijmegen en docent aan de Hanzehogeschool Groningen. Zijn onderzoek concentreert zich op de organisatorische aspecten van duurzame ontwikkeling. Samen met Hans Stegeman (Triodos Bank en promovendus Radboud Universiteit) en Ivo Kothman (Radboud Universiteit) hebben zij in 2016-2017 een onderzoek uitgevoerd naar de stand van het land rond de Circulaire Economie en Business Modellen in het bijzonder. In mei vindt een landelijk slotcongres van dat onderzoek plaats.
