De kans is groot dat 2022 de boeken ingaat als het einde van de Europese vrede na WOII. In die 77 jaar hebben we een samenleving gebouwd op grote idealen: nooit meer oorlog, democratische besluitvorming en welvaart voor iedereen. Het was een tijdperk van menselijkheid. Maar in 2022 zette de ontmenselijking onontkoombaar in.
Die ontmenselijking is het gevolg van idealen die in hun tegendeel vervallen. Natuurlijk was de naoorlogse – of inmiddels tussenoorlogse – periode niet altijd en voor iedereen even ideaal. Militaire krachtmeting was nooit ver weg. Het gewapende armpje-drukken van de koude oorlog, gedoe in en om het midden- en verre Oosten, op de Balkan en niet te vergeten de Falkland oorlog. Er waren economische crises en politieke meningsverschillen. Maar het algemene gevoel was dat we vooruit gingen. Dat het beter werd. Dat er werk werd gemaakt van welzijn voor de brede bevolking.
Dat gevoel is weg. Het is opgelost in conflicten die het gevolg zijn van het eendimensionaal nastreven van die idealen, van het opdringen en het exploiteren ervan. En misschien ook als gevolg van een naïef idee dat onze idealen universeel geldend zouden zijn.
Uit het ideaal van nooit meer oorlog ontstond de NATO, een defensief bondgenootschap om de dreiging van het communisme te beteugelen. Maar na de val van de muur werd het verbond ook een vehikel om het gebied van de vrije markt uit te breiden en de oude vijand verder terug te dringen.
In een soortgelijke stroom kwam het democratisch bedoelde bestuur steeds verder af te staan van de brede samenleving aan wie inspraak was beloofd. Het werd een systeem waarin het gekozen bestuur vooral de paden effende voor het mondiale bedrijfsleven.
Het ideaal van welvaart voor iedereen werd een ultiem verdienmodel dat met alle beschikbare middelen gepromoot, opgedrongen, beschermd en ten koste van alles geëxploiteerd werd. De Russische aanval op Oekraïne is naast een harde reactie daarop, ook een belichaming van de ontmenselijking van de samenleving die onder de oppervlakte al decennialang aan het borrelen was. En klimaatverandering met al haar gevolgen is niet anders dan het directe resultaat van de verkrachting van het Aardse ecosysteem, die kan uitmonden in de ontmensing van de hele planeet.
Conflicten stapelen zich verder op door tegenstrijdige belangen en agenda’s, die een compleet eigen leven zijn gaan leiden. We gaan voetballen en kopen gas in Qatar, waar mensenlevens onderdeel zijn van bouwkosten. Ex-president Trump wil de grondwet afschaffen in de VS, waar Elon Musk extremisten het vrije woord wil geven en zich van personeel ontdoet als van afgetrapte schoenen. We houden klimaatconferenties in dictatoriale oliestaten en we laten oliebedrijven binnenlopen op een energiecrisis die de hele samenleving onderuit dreigt te halen. Dan hebben we het nog niet gehad over China, Iran, Israël, Hong Kong of het hooggerechtshof in de VS en abortusrechten. Over de slachtoffers van onze eigen toeslagenaffaire die nog steeds in de kou staan. Of over de gijzeling van de Europese besluitvorming door gekozen dictators en nota bene een voorgenomen staatsgreep in Duitsland.
We hebben de samenleving, de politiek en het klimaat verkracht, gewoon omdat het kon. We zullen de gevolgen moeten dragen. Maar ons erbij neerleggen dat het niet anders kan, dat is geen optie. Elke beweging veroorzaakt uiteindelijk een tegenbeweging. Zo is ook het besef van duurzaamheid ontstaan. Wat de Oekraïense bevolking laat zien, ondanks al hun ellende, is dat hoop zich niet laat onderdrukken. Wat veel jongeren laten zien ondanks hun gestolen toekomst. Wat veel minderheden laten zien ondanks miskenning. En wat veel ouderen drijft omdat ze het nog weten. We blijven hopen. Omdat het kan. En omdat niet meer hopen geen optie is.
Peter van Vliet
