Oorlogen nemen toe. De Verenigde Staten zijn plots bijna ieders vijand, van mensen, landen en ecosysteem Aarde. Moraal en ethiek lijken niet meer te tellen en afspraken om het klimaat te beschermen lijken collectief uit het geheugen verdwenen. AI zorgt voor wereldwijde desinformatie, slurpt steeds meer energie en jaagt de temperatuur in de broeikas en in de (social) media verder op. Overwaardering van AI bedrijven zorgt voor een economische bubbel. En een opeenstapeling van kantelpunten versnelt de toename van extreem weer en klimaatschade. Hoe kan het nog anders dan fout gaan met de wereld.
Het beeld van een pessimistische toekomst wordt niet alleen gevoed door angst en onderbuik. Recente cijfers tonen aan dat prognoses te laag worden ingeschat, zoals nu blijkt dat datacenters voor AI veel meer stroom gaan gebruiken dan eerder werd verondersteld. De uitstoot van CO2 blijft stijgen. En nieuwe bronnen van extra uitstoot, zoals door militaire conflicten en wapenproductie zijn niet meegerekend. Vooraanstaande auteurs waarschuwen met stevige journalistieke en wetenschappelijke analyses voor een naderende instorting van onze beschaving.
De energietransitie bestaat niet
Historicus Jean-Baptiste Fressoz prikt in More and More and More: An All-Consuming History of Energy het comfortabele verhaal door dat we als mensheid steeds ‘overgaan’ naar nieuwe energiebronnen. Volgens hem is de geschiedenis van energie geen reeks nette transities, maar een verhaal van opeenstapeling. Nieuwe bronnen verdringen de oude niet, ze komen erbij. De aarde is dus niet getuige van opeenvolgende energietijdperken, maar van een steeds uitdijende honger naar meer.
We worden dataslaven
Politicus en professor economie Yanis Varoufakis ziet in Technofeodalisme het einde van het kapitalisme zoals we dat kenden. Het wordt vervangen door wat hij techno-feodalisme noemt. Een economisch systeem waarin niet de markt, maar digitale platforms de dienst uitmaken. Grote techbedrijven zoals Amazon, Google en Meta werken niet meer als gewone bedrijven die concurreren op een markt. Ze bezitten digitale domeinen, platforms waar anderen afhankelijk van zijn. Gebruikers, bedrijven en zelfs overheden betalen geen klassieke prijs, maar leveren data, aandacht of afhankelijkheid in. Dat lijkt volgens hem meer op horigheid dan op vrije marktwerking.
Winst ontstaat steeds minder uit productie en steeds meer uit het innen van digitale tol. Wie het platform bezit, bepaalt de regels. Concurrentie wordt buitengesloten en democratische controle verzwakt. Centrale banken en staten houden dit systeem onbedoeld in stand door financiële steun en goedkoop geld.
Varoufakis waarschuwt dat deze ontwikkeling ongelijkheid verdiept en politieke macht verschuift van gekozen instituties naar technologiebedrijven.
Te groot om te overleven
In The Goliath Curse onderzoekt Luke Kemp, econoom en onderzoeker van existentiële risico’s, waarom beschavingen, staten en rijken door de geschiedenis heen vaak instorten op het moment dat ze op hun machtigst lijken. Zijn centrale stelling is dat schaal een vloek kan worden. Hoe groter en complexer een samenleving wordt, hoe gevoeliger zij wordt voor systeemfalen.
Kemp laat zien dat grote samenlevingen efficiënter worden door centralisatie, specialisatie en technologische vooruitgang. Maar diezelfde efficiëntie vermindert veerkracht. Als alles met alles verbonden is, kan een lokale schok uitgroeien tot een totale crisis. Denk aan voedseltekorten, financiële instabiliteit, energieproblemen of politieke verstarring.
Aan de hand van voorbeelden uit de Oudheid tot nu, waaronder het Romeinse Rijk en moderne staten, betoogt Kemp dat instorting zelden één oorzaak heeft. Het gaat bijna altijd om een combinatie van ecologische druk, ongelijkheid, bestuurlijke rigiditeit en onverwachte schokken. Grootschalige systemen hebben weinig ruimte om te falen en herstellen daardoor moeilijk.
In het laatste deel trekt hij de lijn door naar de eenentwintigste eeuw. Klimaatverandering, pandemieën en technologische risico’s maken onze mondiale samenleving kwetsbaarder dan ooit. Juist omdat alles wereldwijd is verknoopt, kan falen snel escaleren.
In de klauwen van de macht
En Anne Applebaum, winnaar van onder andere een Pulitzer prijs, laat in Autocracy.inc zien hoe de dictators van de wereld onderling samenspannen om de democratie definitief de nek om te draaien.
De ontrafeling versnelt
Steeds meer data over klimaat en ecosystemen bevestigen de versnelling van de opwarming, het afsmelten van het poolijs en gletsjers, verdwijnen van bossen en diersoorten, vertragen van de golfstroom en toename van extreme regenval, droogte en stormen. Dat levert naast ontreddering en slachtoffers ook enorme economische schade op. Door kantelpunten, opeenstapeling en toenemende frekwentie van rampen duurt het steeds langer om die schade te herstellen. Dat ontwricht de samenleving steeds verder, niet alleen in het Zuiden.
Snel toenemende concentratie van extreme rijkdom en macht bij een kleine groep (tech) ondernemers plaatst de democratie onder grote druk en maakt de invloed van alleenheersers steeds groter. Die zijn doof voor raadgevers en kritiek en niet in staat de complexe problemen waar ze voor staan te overzien, laat staan op te lossen. Een neergaande spiraal van elkaar versterkende domino-effecten is het gevolg. Totdat het hele spel in elkaar zakt.
Is zo’n pessimistische toekomst onvermijdelijk? De optimisten denken natuurlijk van niet. Die zien voor ieder probleem wel een oplossing. Ze komen in 2026: de optimistische toekomst, het komt allemaal goed aan bod. Is dat allemaal wat rooskleurig voor je? In 2026: de realistische toekomst, er zijn kansen maar de tegenkrachten zijn enorm maken ik de balans op van wat realistische gevolgen kunnen zijn van de huidige chaotische ontwikkelingen.
Peter van Vliet
PS: Wil jij goede, onafhankelijke informatie? Die met menselijke intelligentie wordt samengesteld? En die je informeert over hoe we samen op een realistische manier een houdbare en veilige toekomst kunnen bereiken? En wil je helpen om een platform in de lucht te houden dat hier al meer dan 20 jaar voor zorgt? Word dan nu lid-abonnee en steun zo Duurzaamnieuws.nl (voor de prijs van een kopje koffie per maand)
Als je ons wel wil steunen, maar liever geen lid wil worden, kun je ook doneren.
Blijf op de hoogte met de nieuwsbrief. Meld je hier aan.
( Je kunt ons ook steunen door lid te worden of te doneren )
