"In tegenstelling tot wat veel mensen denken, blijkt 1 op de 3 Nederlanders een baan onder hun niveau te hebben. Op dit moment staan tegenover elke 100 werkenden 105 mensen zonder baan en werkt een ruime meerderheid van de Nederlanders parttime. We gaan naar een tijd toe waarbij traditionele talenten straks minder tellen en de bestaanszekerheid van banen, ten gevolge van de technologische ontwikkeling (denk aan robotisering), onder druk staan. Om de hoge welvaartsstandaard te behouden wordt steeds vaker een beroep gedaan op een tweede baan om talenten te kunnen verzilveren." Dat zei CBS hoofddemograaf Jan Latten tijdens Big Improvement Day.
Ondertussen boog de jetset van de politiek, economie en wetenschap zich tijdens het jaarlijkse World Economic Forum WEF in Davos over de wonderen van de Vierde Industriële Revolutie. Veelal vertegenwoordigers van de Business As Usual die zich drie dagen vermaken met duurzaamheid. Een soort carnaval van de transitie, zal ik maar zeggen.
Huiseconoom Claus Schwab, de bedenker van het feestje, dicht die vierde industriële revolutie de potentie toe om het inkomen wereldwijd te verhogen en de kwaliteit van leven te verbeteren. Dat is natuurlijk heel nobel gestreefd.
Maar ondertussen blijkt uit eigen onderzoek van het WEF iets heel anders: Netto vijf miljoen banen zullen naar verwachting in de komende vijf jaar verdwijnen door onder meer robotisering en de toepassing van nanotechnologie, kunstmatige intelligentie en 3d-printers. De vierde industriële revolutie zal de arbeidsmarkt en bedrijfsmodellen ingrijpend veranderen, concludeert de denktank.
En dat is pas het begin. Want die revolutie speelt zich momenteel voornamelijk af in de meest ontwikkelde en rijke landen. Daar vallen nu de grootste klappen. En ironisch genoeg zit het resterend groeipotentieel voor de arbeidsmarkt vooral in de ICT. Juist, de sector die zwaar verantwoordelijk is voor het vernietigen van banen, wat belooft dat de trend zich zonder radicale bijsturing alleen nog maar verder zal versnellen, daarbij geholpen door een accelererende ontwikkeling in de rest van de wereld.
Als Schwab spreekt over een wereldwijde verbetering van inkomen en leefomstandigheden spreekt hij natuurlijk vooral over het armste en minst ontwikkelde deel. Maar daar zijn de problemen relatief simpel op te lossen, het vergt er soms niet meer dan een herverdeling van het lokale dictatorsalaris. Van een naar drie dollar per dag red je wel met een paar miljard.
Wat zich daarna gaat afspelen laten China en India zien. In een angstaanjagend tempo ontwikkelt zich een middenklasse die zich spiegelt aan vijftig jaar marketing van westerse ideaalbeelden en bijbehorende consumptiepatronen, achternagezeten door steeds snellere klimaatverandering, milieuvervuiling en verdampende grondstofvoorraden. Met elke nieuwe auto wordt ademhalen er moeilijker, met elke verkochte Big Mac het leven ongezonder, met elke lozing het water giftiger. De Chinezen beginnen het te snappen, de Indiërs hebben er in hun open rioolsteden vooral schijt aan.
Waar in het oosten de economie door milieu en klimaat een halt wordt toegeroepen, doet in het westen de economie dat zelf. Ook de welvaart van het westen is ooit gebouwd op een combinatie van een groeiende bevolking met een toenemende koopkracht. Die koopkracht werd opgebouwd door beloning van werk. En dat werk verdwijnt nu structureel als gevolg van doorzettende automatisering, maar ook door lenen van de toekomst toen de groei dreigde af te zwakken.
Dat gebeurt door stervende bedrijven die hun financieringen onderbouwd hebben met kapitaal en voorraden die waardeloos worden, dat gebeurt bij consumenten die hun hele hebben en houden gefinancierd hebben en vervolgens hun baan en koopkracht verliezen.
Tel daarbij op de bijna hilarische ongelijkheid waarbij een paar mensen over zoveel geld beschikken dat ze het onmogelijk nog kunnen uitgeven (en het bijgevolg dus uit de reële economie verdwijnt) en je houdt een bakker over die zijn eigen brood opeet.
Ik vraag me ernstig af of ze in Neo-Liberalonie enig idee hebben hoe een markt zonder klanten er uit ziet als alle overbodige werknemers wegbespaard zijn en aan het einde van hun uitkering zijn gekomen.
We kunnen echter nog ontsnappen aan dit doemscenario. Het toverwoord is herverdeling. In hun nijvere ijver maken de neolibs hun ultieme angstbeeld tot uitweg van hun economische doodsstrijd. Ik bedoel het basisinkomen. Alleen een radicale aanpassing van de inkomensstructuur kan voorkomen dat de uitsanering van mensenwerk door het bedrijfsleven een ondraaglijke last wordt voor overheden, die uitkeringen moeten verzorgen aan ex werknemers van bedrijven die nauwelijks belasting betalen.
Tegenstanders spreken van gratis geld. Je kunt het ook zien als een herverdeling van toegevoegde waarde. Als deze door verdere automatisering extreem toeneemt, is er ook ruimte voor een maatschappelijke herverdeling van die waarde. Zeker als je bedenkt dat het succes van een onderneming niet alleen het resultaat is van een slimme ondernemer, maar nooit bereikt kon worden zonder een decennialange en zware investering in infrastructuur en maatschappelijke basisvoorwaarden door overheden, hoofdzakelijk gefinancierd uit belastingen van burgers. Zie het als een wat late uitkering van dividend aan stakeholders.
De vierde revolutie wordt geen industriële. Dat wordt een economische, sociale en maatschappelijke. Alleen zo krijgt Claus Schwab zijn toename van de welvaart.
Peter van Vliet
