Schoon koken bevindt zich qua aandacht in de marge van de energietransitie. En dat terwijl het een vraagstuk is met een grote impact: zo’n 3 miljard mensen koken hun maaltijd op vervuilende warmtebronnen, zoals hout, houtskool of afval en jaarlijks sterven zo’n vier miljoen mensen aan de gevolgen hiervan voor de gezondheid. De Clean Cooking Alliance onder leiding van de Nederlandse CEO Dymphna van der Lans zet alles op alles om hier verandering in te brengen en schoon koken vóór het jaar 2030 voor iedereen mogelijk te maken. Van der Lans: ‘We kúnnen dat gewoon.’

De schade die wordt aangericht door traditionele manieren van koken is enorm en divers. Het aantal dodelijke slachtoffers door blootstelling van schadelijke emissies is hoger dan het aantal sterfgevallen door malaria, tbc en aids bij elkaar. Naast de directe gezondheidsschade is vervuilend koken een significante bron van uitstoot van CO2, fijnstof en tal van toxische stoffen. Het draagt in veel gevallen bij aan ontbossing en het verzamelen van brandstof kost vaak veel tijd en energie – wat ten koste gaat van de verdiencapaciteit van volwassenen en tijd voor onderwijs van kinderen. 

Cijfers zijn schokkend

‘De cijfers ten aanzien van de gevolgen voor mensen, milieu, economie en maatschappij zijn echt schokkend’, zegt Dymphna van der Lans van de Clean Cooking Alliance. ‘En toch kost het op alle niveaus moeite om de urgentie van schoon koken over te brengen, ook – en soms zelfs juist – in gebieden waar het vraagstuk het sterkst speelt. De manier waarop gekookt wordt, is natuurlijk overal ter wereld nauw verweven met traditie en cultuur en dat zet men niet altijd even gemakkelijk overboord.’  

Duurzame energie voor iedereen

De Clean Cooking Alliance is een wereldwijd netwerk van publiek-private partners (bedrijfsleven, overheden, NGO’s) dat werkt aan het toegankelijk maken van schoon koken. De alliantie wordt gesteund door de United Nations Foundation. Sinds de oprichting in 2010 stimuleert de alliantie de vraag van consumenten naar schone kookoplossingen, bevordert innovatie en bedrijvigheid en steunt overheden en ngo’s bij het scheppen van goede omstandigheden die schoon koken bevorderen. De missie van de Clean Cooking Alliance hangt nauw samen met Sustainable Development Goal (SDG) nummer 7 van de Verenigde Naties: toegang tot betaalbare, betrouwbare en duurzame energie voor iedereen in 2030.

Nationale allianties

De Clean Cooking Alliance is ambitieus, maar beseft tegelijk dat er nog een lange en bochtige weg te gaan is. Er heerst gebrek aan kennis, de technische hulpmiddelen en betere brandstoffen zijn niet zomaar voorhanden en de bewustwording van de ernst van het probleem verloopt langzaam. Schoon koken heeft raakvlakken met tal van aspecten in de samenleving, geeft Van der Lans aan, van welvaart tot ontbossing en van gender-issues tot logistiek. Uiteraard verschillen de omstandigheden per land of regio ook nog eens enorm. Dat maakt het complex, aldus de Clean Cooking Alliance-CEO. 

Eén van de antwoorden hierop is de vorming van nationale allianties voor schoon koken in landen die de problematiek willen aanpakken. In zulke allianties werken verschillende actoren samen aan een aanpak die past bij de plaatselijke context. De Nederlandse overheid ondersteunde de afgelopen jaren via de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl) de vorming van zulke allianties in vijf landen: Bangladesh, Ethiopië, Ghana, Kenia en Oeganda. Een grote groep aan Nederlandse bedrijven, investeerders en NGO’s heeft hierbij geholpen.

In korte tijd veel bereikt

De internationale organisatie voor ontwikkelingssamenwerking SNV heeft, in opdracht van RVO.nl, voorafgaand aan het Clean Cooking Forum in Ghana eind vorig jaar een afrondend rapport opgeleverd over het clean cooking sectorprogramma en over de voortgang die de allianties boeken in die vijf landen. Energie-expert Rianne Teule van SNV concludeert dat de allianties in korte tijd in verschillende gradaties veel bereikt hebben en hun nut bewijzen. ‘Door de veelzijdigheid van het vraagstuk zijn allianties voor schoon koken écht nodig om de overgang naar schoon koken te versnellen. In Kenya, bijvoorbeeld, praten dankzij de alliantie de ministeries van milieu, energie en gezondheidszorg met elkaar over het onderwerp, tezamen met het bedrijfsleven en ngo’s. Dat is noodzakelijk, want het koken heeft impact op al die terreinen, maar het gebeurt niet vanzelf.’ 

Context is de sleutel

Ook voor het overtuigen van consumenten, het bevorderen van innovatie en het ontwikkelen van regels en standaarden, zijn lokale allianties van grote waarde, aldus Teule. Het kennen van de context en daar naar handelen is wat haar betreft de sleutel. ‘De manier waarop gekookt wordt, is bijvoorbeeld sterk regionaal bepaald’, zegt ze. ‘Dat betekent dat de markt schone kooktoestellen moet ontwikkelen die daarbij passen. Mensen zullen pas willen betalen voor een andere manier van koken, als die goed aansluit bij wat ze willen. Daarom is het ook van groot belang om lokale producenten en gebruikers in de alliantie te hebben.’ 

Hoewel de allianties in de vijf onderzochte landen goed van start zijn gegaan, waarschuwt Teule wel dat ze allemaal worstelen met het versterken van de organisatie om de transitie naar schoon koken effectiever kracht bij te zetten. Want die overgang kost tijd. Daarvoor kunnen ze internationale steun in allerlei vormen uiteraard goed gebruiken. 

Clean Cooking Fund

Een belangrijke mijlpaal daarin is onlangs bereikt met de vorming door de Wereldbank van een Clean Cooking Fund. Daarmee komt 500 miljoen dollar beschikbaar om de beweging naar schoon koken te versnellen. Het Verenigd Koninkrijk, Denemarken, Noorwegen en Nederland hebben al aanzienlijke bijdragen toegezegd, waarvan Nederland € 20 miljoen beschikbaar heeft gesteld. Die fondsen zijn hard nodig. 

Van der Lans van de Clean Cooking Alliance: ‘Het positieve is dat we écht denken dat we het vraagstuk binnen de gestelde termijn kunnen aanpakken. We verwachten dat er zo’n 4 miljard dollar per jaar nodig is om iedereen voor 2030 te voorzien van schone kookoplossingen. Geld dat overigens voor een groot deel zal komen uit het ontstaan van een markt voor die schone oplossingen. Dan is het fonds van de Wereldbank natuurlijk wél een mooie hefboom en een sterk signaal naar marktpartijen om mee te gaan investeren en vernieuwende, gezonde businessmodellen te ontwikkelen, waarin de vraag én de mogelijkheden van consumenten centraal staan.’

Frans van Hout

Meer informatie: 

https://www.rvo.nl/subsidies-regelingen/clean-cooking-programma