In de Amsterdamse nieuwbouwwijk Houthaven wordt voor het eerst in Nederland op grootschalige wijze milieuvriendelijke warmte én koude toegepast. Dankzij de combinatie van stadsverwarming, koudeopslag in de bodem en koeling met oppervlaktewater uit het IJ zijn de woningen en bedrijven in Houthaven energieneutraal.
De Amsterdamse nieuwbouwwijk Houthaven zette recent een belangrijke stap op weg naar 100 procent duurzaamheid. De 234 huizen van ‘Blok 0’ werden aangesloten op het warmtenet. Net als enkele scholen, bedrijven, ateliers en een hotel in de wijk. De aansluiting op stadsverwarming, waarvoor Afval Energiebedrijf Amsterdam (AEB Amsterdam) de warmte levert, vormt het voorlopige sluitstuk van de duurzame energievoorziening in de toonaangevende wijk, die nu helemaal energieneutraal is.
Duurzame lat hoog
De keuze om de duurzame lat hoog te leggen, kwam voort uit de wens van de bewoners van ‘Blok 0’, de pioniers van Houthaven, vertelt projectmanager Muriël Hendrikse. “De initiatiefnemers daarvan – groepen particulieren die zelf appartementencomplexen hebben neergezet – gingen voor 100 procent energieneutrale woningen. Dat wilden we faciliteren. Tegelijk was het voor ons aanleiding om te kijken: hoe kunnen we de héle wijk duurzaam maken? Bij dat onderzoek kwam ook duurzame koeling op tafel, en het idee om hiervoor water uit het IJ te gebruiken.”
Als je duurzame, energieneutrale woningen wilt bouwen, kun je dat het beste centraal doen, stelt projectdirecteur Martin Buijck van Westpoort Warmte (WPW) – een joint venture van Nuon en AEB Amsterdam. “Je moet al zo vroeg mogelijk in de planvorming nadenken over hoe je dat vormgeeft, en energieleveranciers daarbij betrekken. Dat is één van de belangrijkste redenen voor het succes van Houthaven.” Hendrikse noemt het vroege besluit als belangrijke succesfactor. “Warmte Koude Opslag (WKO) vereist een bepaald soort leidingen die door het gebied lopen. Daar moet je wel de ruimte voor hebben. En in een al bebouwde omgeving kun je niet overal putten slaan. Daarom is het goed dat van begin af aan is gezegd: het kan en moet hier helemaal duurzaam.”
Vind jij goede en onafhankelijke informatie over een duurzame en klimaatveilige toekomst belangrijk? En helpt Duurzaamnieuws.nl je daarmee? Help ons dan als ondersteunend lid. Dank je wel.
Liever eerst een tijdje volgen? Meld je dan aan voor de gratis nieuwsbrief.
Koelen met IJ-water
Wat de duurzame wijk uniek maakt, is dat de huizen worden gekoeld door een combinatie van koudeopslag (KO) in de bodem en oppervlaktewater uit het IJ. “Beide technieken worden hier en daar al gebruikt, maar het is voor het eerst in Nederland dat we ze in combinatie met elkaar toepassen,” vertelt WPW-directeur Martin Buijck. “Een deel van het jaar koelen we de woningen rechtstreeks met water uit het IJ. In de zomer, wanneer dat niet koud genoeg is, maken we gebruik van water dat in de winter is opgeslagen in de koudebron. Ook gebruiken we het IJ-water om de bodem thermisch in balans te houden.”
Koelen met oppervlaktewater heeft een groot duurzaamheidsvoordeel, stelt Cees Groot, als adviseur energieneutraal bouwen al negen jaar betrokken bij Houthaven. “Op andere plekken in de stad wordt het koelwater voor WKO-systemen gekoeld door koude lucht. Maar water heeft een veel grotere soortelijke massa, en heeft het grootste deel van het jaar een temperatuur die dichter in de buurt ligt van wat je nodig hebt. Dat levert een hoger rendement op, en daardoor heb je genoeg aan een kleinere bodembron, die minder energie kost: goed voor de energieprestatie van de wijk.”
Het combinatiesysteem van koelen met behulp van WKO én oppervlaktewater wordt de komende jaren ook toegepast in andere Amsterdamse wijken, zoals Buiksloterham en het Hamerkwartier, weet Groot. “En er zijn plannen om in de wijk Overhoeks het bestaande WKO-systeem uit te breiden met stadswarmte en met koude uit oppervlaktewater.” Voorwaarde is wel de aanwezigheid van een grote plas water in de buurt van de wijk. Projectmanager Muriël Hendrikse: “Met Houthaven hebben we door de ligging aan het IJ een plek met veel potentie, waar bovendien veel mensen willen wonen. Daarmee hebben we een luxepositie.”
Cruise control voor binnenklimaat
De comfortkoeling – zoals het gebruikte systeem in de woning heet – koelt de huizen via de vloerverwarmingsbuizen, legt Martin Buijck uit. “Wanneer de zon op je ramen staat, warmt normaal gesproken de vloer op. Die maakt vervolgens als een soort radiator de omgevingslucht warm. Door de vloer te koelen, neutraliseer je dat effect en houd je het aangenaam in huis. Zonder koude luchtstromen en de nodige stofverplaatsing, waar je last van kunt hebben bij traditionele airconditioning.” De comfortkoeling is geen diep koelend systeem, maar zorgt – in samenwerking met het warmtesysteem – voor een continu prettige temperatuur, legt Buijck uit. “Je zou het kunnen vergelijken met een soort cruise control voor je binnenklimaat: zo wordt het vaak ervaren door gebruikers.”
100 procent energieneutraal
Waar de rijksnorm voor de energieprestatiecoëfficiënt (EPC) nu nog 0,4 voor woningbouw is, en Amsterdam stuurt op 0,15 bij nieuwbouwprojecten, wordt Houthaven echt 100 procent energieneutraal (EPC 0,0), vertelt duurzaamheidsadviseur Cees Groot. “Dat is niet alleen te danken aan het warmte- en koudenet. Ook de elektriciteit in de wijk wordt straks helemaal duurzaam opgewekt. Voor energie in de openbare ruimte worden op de strekdam 1.200 zonnepanelen geplaatst. En ook de daken van de woningen zijn standaard voorzien van zonnepanelen: sommige huizen leveren zelfs meer energie dan ze verbruiken.”
Ook zorgen de duurzaam opgewekte warmte en koude allebei voor een CO2-reductie van ruwweg 80 procent in vergelijking met stoken op gas en koelen met een airco op elektriciteit, stelt WPW-directeur Martin Buijck. “Dat is echt een behoorlijke winst. Misschien merken de bewoners dat zelf niet meteen, maar doordat zij hun woning duurzaam verwarmen en koelen, wordt de lucht in Amsterdam weer een stukje schoner.”
