De belofte van de circulaire economie vraagt om het uitwerken van verschillende lastige vragen. Voorbij de nu nog vaak louter bevlogen taal gaat het om de vormgeving van een andere economie. Wat we georganiseerd moeten zien te krijgen is waardecreatie als een collectieve opgave. Dat vraagt om business modellen voor de circulaire economie. Daar gaan we onderzoek naar doen.
Alhoewel de basisidee van een circulaire economie (CE) al lang gemeengoed is in onze samenleving, is de grote uitdaging nu een zodanige groei en verbreding van dit idee in concepten en praktijken te verwezenlijken dat een significante bijdrage wordt geleverd aan het vormgeven van een andere economie. Eerder heb ik die opgave de Grote Maatschappelijke Verbouwing genoemd. De CE is gebaseerd op het op verschillende niveaus (her)ontwerpen van industriële systemen waarin waardebehoud in ketens én gedurende de levensduur van goederen en materialen centraal staat. Dit realiseren leidt tot vaak nieuwe en intensief met elkaar samenhangende recycle- en hergebruikpatronen, vaak cyclisch van aard en gekoppeld aan reciproke waardecascades. Daarbij zijn de materiële en biologische grondstofstromen de basis van een herontwerp. Dit herontwerp heeft ook grote invloed op de aard van de personele samenstelling en inzet. Bedrijven en projecten hebben nieuwe talenten en andere ‘handjes’ nodig. Hierdoor krimpt de oude economie en groeit een nieuwe economie. Een die gebaseerd is op waardecycli die dwingen tot anders samenwerken; niet vanuit organisaties maar in netwerken en clusters. Dit leidt tot een nieuwe generatie business modellen voor de circulaire economie (BMCE).
Business Modellen voor de Circulaire Economie
Een business model is een handelingspatroon waarmee transacties tussen partijen in en buiten een organisatie vormgegeven kunnen worden en die de logica van waardecreatie in beeld brengt. Een business model is opgebouwd uit drie elementen (a) de feitelijke logica van waardecreatie c.q. waardepropositie, (b) het onderliggende organisatiemodel dat verschillende partijen op basis van die logica met elkaar verbindt en (c) één of meerdere verdienmodellen tussen de partijen (al dan niet cascaderend). Bijna alle gangbare business modellen zijn gebaseerd op (lineaire) waardeketens met de (eigen) organisatie als middelpunt. dan weer tot een nieuwe generatie business modellen Hoe die business modellen er uit zien is maar deels bekend. Er zijn heel veel soms bijna emotioneel geschreven case-studies, maar die zeggen niet zoveel. Er is een beetje theorie, er zijn bouwstenen en principes, maar ... partijen betrokken bij de CE in de praktijk zijn toch heel vaak zelf het wiel opnieuw aan het ontdekken. Wat er nu echt gebeurt en wat het resultaat daarvan is, blijft onbekend. Dat vraagt om onderzoek.
Pilot Onderzoek in Gelderland en Overijssel
Dat onderzoek gaan we doen door business modellen en de daar mee verbonden organisatie(s) en verdien- en financieringsmodellen in kaart te brengen. Dit leidt hopelijk tot de identificatie van een aantal archetypische circulaire business modellen en hun bouwstenen en spelregels voor gebruik. We starten deze week dankzij sponsors en partners met een pilot in de Provincies Gelderland en Overijssel. In die twee provincies gaan we zoveel mogelijk bedrijven, partijen en initiatieven benaderen. Een publicitair schot met hagel in de hoop respons te krijgen van die mensen die met die business modellen voor de CE echt bezig zijn. Na de zomer komt er een seminar waarin we de uitkomsten op verschillende manieren willen delen. Daarna willen we deze ervaringen gebruiken om te komen tot de opschaling naar de Nationale Enquête Business Modellen voor de Circulaire Economie. Als het lukt, willen we dat in het najaar van dit jaar lanceren.
Zie ik u in Almen?
Maar nu eerst lanceren we het pilot onderzoek naar Business Modellen voor de Circulaire Economie officieel op dinsdag 5 april aanstaande op het pop-up Cleantech Festival TOMORROW 2016 in Almen. Almen? Ja, u weet wel, vlak bij Zutphen. Aanmelden kan nog net, hier. Deelname is gratis. En als u komt, krijgt u ook de Speciale Almen Editie van de bundel ‘Op weg naar de Circulaire Economie’ die ik recent met Hans Stegeman en 26 co-auteurs heb mogen editen naar aanleiding van het staatbezoek aan Frankrijk begin maart dit jaar van Koning Willem Alexander en Koningin Maxima. U krijgt de bundel alleen die dag én geheel gratis dankzij ruimhartige sponsoring van de Provincies Gelderland en Overijssel. Hulde. En, ja, een hebbeding van een boekje. Hopelijk duimt u ondertussen voor ons dat de pilot BMCE succesvol is.
Jan Jonker is hoogleraar Duurzaam Ondernemen aan de Radboud Universiteit te Nijmegen. Daarnaast bekleedt hij de Pierre de Fermat leerstoel aan de Toulouse Business School in Frankrijk. Zijn werk concentreert zich op drie samenhangende thema’s: de opkomst van de WEconomy, het ontwikkelen van nieuwe business modellen en het anders denken over geld oftewel ‘hybride bankieren’. Zijn meest recente boek is de bestseller ‘Nieuwe Business Modellen; Samen Werken aan Waardecreatie’ ( 2014). Momenteel werkt hij aan een pilot-onderzoek over Business Modellen voor de Circulaire Economie.