Veel mensen worden ziek van het nieuwe coronavirus. Elke dag worden we opnieuw gebombardeerd met cijfers over de aantallen mensen die COVID hebben opgelopen of eraan zijn overleden. Veel minder zichtbaar is de ziekte van de samenleving en de politiek, die al veel langer heerste maar die zich nu volledig bloot geeft.
Niet nieuw in de crisis is de internationale machtspolitiek, waarin leugens en waarheid naar believen worden ingezet om de tegenstander in diskrediet te brengen. Illustratief hiervoor zijn de beschuldigingen aan China dat het de corona-uitbraak heeft verzwegen en haar krampachtige ontkenning daarvan.
Wel nieuw, en misschien wel een crisis binnen een crisis, is een president van het machtigste land van de aardbol die wetenschappers, experts en instituties aan de kant schuift als nitwits die zijn economische belangen in de weg staan. En die de inhoud van zijn tweets tot zelfverklaarde waarheid verheft.
Maar net als bij een virus is de bron van de ziekte veel minder zichtbaar en manifesteert zich pas door de uitval van vitale functies waardoor het geïnfecteerde organisme gaat haperen.
De patiënt is onze samenleving, die zich vooral in de laatste decennia heeft ontwikkeld tot een geldmachine, die wordt aangedreven door het droombeeld van uitbundige consumptie als beloning voor maximaal uitbuiten van individuele vrijheid. Dat heeft mensen gereduceerd tot middelen om geld te maken.
Met globalisering als motor vliegen mensen en materialen over de hele planeet heen en weer om hun productie zo goedkoop mogelijk uit te besteden en vervolgens van het verdiende geld zo vaak en zo ver mogelijk op vakantie te gaan.
Om die droom in stand te houden kiezen ze leiders die hun in dat streven steunen en bevestigen. Leiders, die voor hun politieke lijfsbehoud afhankelijk zijn van de stemmen van tevreden burgers. Burgers met voldoende brood en genoeg te spelen. Burgers vooral ook uit eigen land, die weinig op hebben met hun buren. Waardoor samenwerking uitblijft, en Europa en de wereld verdeeld.
Hoe toont corona nu de ziekte van de samenleving?
Over het verloop van de pandemie zijn veel data beschikbaar. Daaruit kun je patronen halen die duidelijke verschillen laten zien. Eén daarvan is het effect van een snelle beslissing over de aanpak die wordt ingegeven door het vooropstellen van maatschappelijk belang. Daar tegenover staan landen die tijd hebben verspild, onder andere door eerst economische gevolgen door te rekenen. Of zelfs door de ziekte te ontkennen. The Financial Times publiceerde een groot vergelijkend overzicht dat onder andere dit effect laat zien.
Voorbeelden van landen die welzijn en gezondheid vooropstelden en onmiddellijk op de uitbraak reageerden zijn Taiwan en Nieuw Zeeland, met tot nu toe respectievelijk 6 en 20 coronadoden. Vergelijk die aantallen met de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk (67.000 en 28.000 op 2 mei 2020).
Een tweede belangrijk verschil is het sociale bewustzijn in de cultuur, zeg maar de ik-mens tegenover de wij-mens. Ook daarin vind je een vergelijkbaar effect terug. Hoe dominanter de rol van individuele vrijheid en expressie in een omgeving lijkt te zijn, hoe meer ik-mensen dus, hoe hoger het aantal besmettingen en overlijdens.
Ook dat zie in verschillen tussen landen terug. In Taiwan en Nieuw Zeeland is de samenleving veel meer op het collectieve belang gericht. De VS en het VK zijn juist exponenten van individualisme.
Een derde factor die het effect van individualisme illustreert is het verschil tussen steden en het platteland. In steden wonen over het algemeen meer economisch actieve en individueel ingestelde mensen. De bevolking op het platteland is vaker collectief ingesteld, en ook ouder. En hoewel ouderen juist kwetsbaarder zijn voor een coronabesmetting, liggen besmetting en sterfte in steden juist veel hoger.
New York, de iconische hoofdstad van de financiële economie, is ook één van de meest dodelijke steden in coronatijd. En deze statistieken van Zweden tonen duidelijk de verschillen tussen de hoofdstad Stockholm en de rest van het land.
Natuurlijk worden de cijfers door veel meer factoren beïnvloed en is de problematiek erg complex. Maar veel van die factoren worden op zich weer veroorzaakt of versterkt door het onderliggende gedrag wat onze samenleving ziek maakt. Vooral mensen die ingesteld zijn op financieel gewin, trekken naar steden waar de activiteiten zijn, en waar ze hun succes ten toon kunnen spreiden. Hoe dichter mensen op elkaar wonen en hoe actiever ze elkaar opzoeken, hoe groter de kans op besmetting. Ook dat zie je duidelijk terug in de grafieken van FT.
En naarmate mensen actiever reizen, wordt het makkelijker voor een virus wordt om zich te verspreiden. Dat reizen vindt vooral plaats tussen grote steden. Daar zijn de vliegvelden, de stations, de banken en het geld.
Wat is een gezonde samenleving?
Zoals overal in de natuur draait het om evenwicht. De economie en de politiek zijn doorgeslagen naar een dominant materieel en op de vrijheid van het individu gericht beleid. Extreme globalisering en exploitatie hebben zowel de economische als de biodiversiteit vernietigd. Als gevolg van hypermobiliteit zijn natuurlijke barrières verdwenen. Daardoor zijn we zo kwetsbaar geworden voor zowel ziekte-uitbraken als voor economische implosies. We maken nu beide gelijktijdig mee, de ene als gevolg van de andere, beide veroorzaakt dan wel versterkt door dezelfde onbalans.
De oplossing is natuurlijk terugkeren naar de menselijke maat. Een lokaler georganiseerde samenleving die meer op het welzijn van mensen is gericht. Een economie die in balans is met de planeet en met de levensbehoeften van mensen. Dat hoor je steeds meer mensen zeggen.
Met de huidige politieke leiders aan het roer is de kans daarop klein. Die kans wordt echter groter, naarmate de economische klap die gaat volgen zwaarder is. En wanneer de politiek vervolgens daarop wordt afgerekend door kiezers bij wie het kwartje is gevallen. De eerste horde komt eraan op 3 november.
Peter van Vliet
