Covid krikt ons uit de klimaatspagaat

De huidige crisis legt heel wat bloot. Iedereen zal weer andere dingen en toestanden zijn opgevallen. De mijne? Drie stuks.

Dat de wereldwijde stromen en interacties tussen landen en werelddelen gigantisch veel vormen en een enorme omvang hebben aangenomen, waarvan de meeste zowel overbodig als hoogst fossiel intensief zijn, wist ik al. Maar van het parasitaire, bloedzuigende karakter van de meeste stromen, moest ik even slikken. De extreem parasitaire levenswijze die het vrije Westen er op na is gaan houden, rust op drie principale beleidsprincipes:

• de ontwikkeling van steeds massievere en productievere verkeersinfrastructuur (planes, boats, trains, busses, harbours, airports, stations, highways);
• het klotewerk systematisch op het bord van arbeidsmigranten en lage lonenlanden leggen; en
• ondertussen je eigen tijdsbesteding heel bewust toe organiseren naar domineren, communiceren, spelen, uitgaan, sporten, en reizen. Boven de radar (ILO-gegevens) gaan per jaar zo’n 120 miljoen arbeidsmigranten de VS, EU, en Arabische staten in. En onder de radar? Als ik lees dat 300.000 Duitse bejaarden thuis 24-uurs verpleging door Oost-Europese vrouwen ontvangen en dat 90% van hen zwart wordt betaald, of dat 1.2 miljoen NL-huishoudens een werkster heeft die meest ongedocumenteerd is en meest zwart betaald wordt, of dat UK’s shadow economy een miljoen ‘undocumented’ arbeidsmigranten omvat, denk ik het mijne.

De vanzelfsprekendheid die zich rond onze uitbuitende levensstijl diep in ons denken heeft genesteld sprong mij in het oog toen ik ergens las dat Trump zijn beschuldigende vinger naar China waarschijnlijk niet in daden zou omzetten omdat hij hen straks natuurlijk nodig heeft om de massale productie van vaccins te volbrengen. Dat we vinden dat elke klus door hen geklaard moet worden, getuigt van vergaande mentale degradatie, immoreel denken, en infantiel in de wereld staan. Nee, zo’n gevaarlijke fabriek is niks voor onze kinderen hoor! Die hebben belangrijker dingen te doen, zoals gamen, epileren, films/videos maken, paraderen, en reizen. Hartog: “This pandemic shows how deep-seated social injustices are hardwired into our economies”

Het tweede wat me in het oog sprong was de stilte rond de grote plek-ongelijkheid tussen burgers binnen landen en dus de grote ongelijkheid qua levensruimte tussen bewoners van rioolpijpen, flats, tussenwoningen, villa’s, en landgoederen. En dan te weten dat bijna alle dringen, concurreren, expanderen, en groeien wordt aangedreven door die plek-ongelijkheid. We vechten ons hele leven om meer plek of behoud van plek. Een strijd zonder genoeg en zonder grenzen. Een voorbeeld? Zelfs in een tijd dat de meeste van hun landgenoten op 90 m² zitten opgesloten, lieten ruim 200 boeren vanaf hun 600.000 m² (= 60  ha) per persoon via deze luchtfoto van hun tractoren aan het volk weten hoe blij ze zijn met 75 jaar vrijheid. Intimideren met staal dus. Om te manifesteren hoe vastbesloten ze zijn om geen enkele beperking van hun expansies te tolereren?

Het derde was de verblindende bewijsvoering dat blootstelling aan gelijke (gevaarlijke) condities acuut helpt om ieders waarde op één lijn te krijgen, en voordien absurde maatregelen volledig solidair op korte termijn landelijk geïmplementeerd te krijgen. Als men in de smiezen krijgt dat het eigen hachie op het spel staat, is een razendsnelle waarde-herschikking en levensstijl-verandering dus zo maar uit ieders hoed te toveren. Mensen blijken ineens ook heel veel zelf te kunnen, zich uit hun netwerk van horizontale afhankelijkheden te kunnen wrikken, en met beide benen en voeten op de grond te gaan staan. Hetgeen bewijst dat het puur cognitieve spoor waarop de elites de jongeren tot ver voorbij hun twintigste levensjaar rangeren en opjagen, los van voelen (= ervaringen opdoen) via contact met de volle bandbreedte van dynamiek in de werkelijkheid, een doodlopende weg is. 

Mijn conclusie uit voorgaande: Heropen de lockdown niet opwaarts (air travel) noch zijwaarts (handel, transacties, wereldwijde interacties), maar downwards (contact met de werkelijkheid). Verdeel de grond en de ruimte, en geef ieder op tijd zijn eerlijk erfdeel qua land en middelen. Daarmee sla je een paar genante vliegen (zie hierboven) in één klap dood, en houdt je er drie (de mensheid, klimaat, en natuur) superlevend.

Heroriëntatie

Is dit een onzinnig spoor? Nee, we worden er rijp voor. Er is een beslissende heroriëntatie gaande. Want wat gebeurt er momenteel? Als je valt en weer opkrabbelt, flitst er door je heen: “Waar kwam ik vandaan en waar ging ik naar toe? 

Het is een mentale hartstilstand waar normaal geen nood aan is. Maar het is ongetwijfeld die wanhopige vraag die er nu met Covid voor zorgt dat velen onder ons zich helder realiseren dat een veilig toekomstperspectief snel gefabriceerd moet worden, en dat velen onder ons dat perspectief − overlevingsplaatje eigenlijk −  ook onder woorden doet brengen.

Een paar van die stemmen zijn zojuist gepubliceerd. Lees de 200 stemmen brief uit Le Monde, of die van Lynda Marin in de Santa Cruz Sentinel. Ze zijn kort, superhelder, en beslist. Ze stellen prioriteiten en zien onder ogen dat we heel veel weelde zullen moeten opgeven om één mensheid over te houden.

De klimaatspagaat

Ik zie dan ook toenemend mensen en groepen uit hun klimaatspagaat klimmen. Ik bedoel daarmee de tweespalt die het Westerse toekomstdenken tot nu toe verlamde. Het komt hierop neer: Om fatale klimaatchaos af te wenden moeten we binnen een  paar jaar van minstens 15 ton uitstoot (incl.  internationaal transport, importen, en depreciatie) per inwoner naar 1½ ton terugschakelen. Rond hoe dat zou kunnen blijven we al jaren koortsachtig heen en weer wippen en verspringen tussen 

• voorstellingen waarin beloftevolle mondiale high tech oplossingen zonder enige inbreuk op onze internationaal dominerende levensstijl dat misschien realiseerbaar zouden kunnen maken.
• en voorstellingen waarin een low tech lokaal circulaire economie dat zeker realiseerbaar zou kunnen maken (zie bijv. Bihouix) als we omschakelen naar een goed-genoeg-om-te-overleven levensstijl. 

De kans is groot dat Covid het terugspringen naar de high tech voorstelling gaat smoren. Waarom? Omdat (a) deze pandemie het spelen-met-vuur karakter van die oriëntatie een sterke lijkengeur heeft gegeven, (b) mensen de kwetsbaarheid van hun wereldwijde dependenties zijn gaan verafschuwen en die eerder willen afbouwen als uitbreiden, en (c) de urgentie van een acute sprong naar 1½ ton steeds breder wordt ingezien en gedeeld (zie bijv. de survival package van Monbiot).  

Naar een survival mentaliteit

De makke van de low tech weg is helaas wel dat we lokaal de toegang tot de middelen van bestaan moeten herverdelen, want we zullen externe toegankelijkheid afknijpen (i.e. streven naar zo weinig mogelijk inputs van en wisselwerkingen met elders) dus tja, dan moeten we wel samen uitknokken hoe we iedereen tijdig toegang geven tot de lokale middelen van bestaan zodat iedereen fatsoenlijk in zijn essentiële levensbehoeften kan voorzien. En als we zulke grote knopen plaatselijk moeten gaan doorhakken, lopen we keihard aan tegen de consequentie van de cultuur van verlating die we de afgelopen decennia in navolging van de elites hebben gecreëerd. Thuis werd bijzaak, passeren werd hoofdzaak. De waarde van het nabije is met alle verbindingen en het goedkope vervoer geminimaliseerd. Als auteur Houlebecq in 2010 de Prix Concourt krijgt uitgereikt, verklaart hij droogjes: “On n’a pas de devoirs à son pays. La France est un hôtel, pas plus” (Je hebt geen verplichtingen aan je land. Frankrijk is slechts een hotel, en niet meer dan dat).  

Nu van die mentaliteit, die droom, die vlucht in het mondiaal internationalisme, de fossiele vloer instort, staan we voor de ruïne van onze verwaarloosde onderlinge verhoudingen. Het wordt een hele klus om het wederzijds vertrouwen terug te winnen dat nodig is om heelhuids de besluitvorming over radicale herziening van de toegang tot lokale bronnen − zoals land, water, ruimte, immobiele en mobiele middelen −  tot een stabiel begin te brengen. De nadruk van XR op constructie van meer participatieve bestuursvormen is daarom een juiste stap. De vrouwenbeweging heeft in de jaren tachtig ook pas vaart en power gekregen toen de praatgroepen-cultuur als een lopend vuur de werkelijkheid te lijf ging en aan flarden scheurde.

Jac B. Nijssen