Decennia van neoliberale economische politiek hebben geleid tot een ongekende ongelijkheid in de samenleving. Burgers zijn bang voor hun toekomst en klagen. Rijken worden explosief rijker. Steeds meer mensen neigen naar geweld om verandering op gang te brengen, volgens een recent rapport, dat ook forse kritiek krijgt.
De 2025 Edelman Trust Barometer die voor het begin van de jaarlijkse conferentie in Davos van het World Economic Forum werd gepubliceerd, onthult een verontrustende transformatie: economische angsten zijn geëvolueerd tot wijdverbreide grieven. Daardoor verschuift de samenleving van politieke polarisatie naar een agressieve focus op eigenbelang, stelt het rapport. Wereldwijd hebben burgers hun onvrede geuit over bedrijven, overheden en de rijken. Dit blijkt onder andere uit het afzetten van zittende regeringen in landen zoals de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Duitsland en Canada. Ook bedrijven hebben kritiek gekregen, vooral vanwege hun betrokkenheid bij maatschappelijke kwesties zoals Diversiteit, Gelijkheid en Inclusie (DEI) en duurzaamheid.
Oneerlijk systeem
Deze grieven zijn geworteld in het gevoel dat het systeem fundamenteel oneerlijk is. Veel mensen zijn ervan overtuigd dat bedrijven en overheden hun leven moeilijker maken terwijl ze de rijken bevoordelen. Dit sentiment is wijdverbreid: bijna tweederde van de respondenten geeft aan angst te hebben voor discriminatie, een stijging van tien procentpunten ten opzichte van vorig jaar. Zelfs onder hoge inkomens vreest 62% nu slachtoffer te worden, een stijging van elf punten. Inflatie blijft voor veel mensen een bron van zorg: driekwart van de respondenten maakt zich zorgen dat hun salaris niet gelijke tred houdt. Ook baanonzekerheid is een groot probleem, aangezien meer dan de helft van de werknemers vreest voor de impact van automatisering en globalisering op hun werkgelegenheid.
Onder jongeren onder 35 vindt meer dan 50% vijandige actie en zelfs geweld gerechtvaardigd om verandering op gang te brengen.
Deze grieven zijn niet van de ene op de andere dag ontstaan, maar vinden hun oorsprong in vier al langer bestaande factoren. Ten eerste is er een wijdverspreid gebrek aan geloof in een betere toekomst. Slechts een derde van de respondenten denkt dat de volgende generatie er beter aan toe zal zijn. In Duitsland gelooft slechts 14% dat de toekomst rooskleurig is, en in Frankrijk is dit slechts 9%. Ten tweede is er een groeiende kloof in vertrouwen tussen inkomensgroepen. Mensen met een hoger inkomen vertrouwen instellingen veel meer dan mensen met een lager inkomen; het verschil in vertrouwen in bedrijven bedraagt maar liefst zestien punten. Ten derde is het vertrouwen in leiderschap afgenomen: tweederde van de mensen gelooft dat journalisten, overheidsfunctionarissen en CEO’s bewust liegen. Tot slot heeft het verlies van gedeelde feiten de situatie verder verslechterd. Bijna tweederde van de respondenten heeft moeite om betrouwbare informatie te onderscheiden van desinformatie, een probleem dat wordt verergerd door sociale mediaplatforms die factchecking afbouwen.
Vind jij goede en onafhankelijke informatie over een duurzame en klimaatveilige toekomst belangrijk? En helpt Duurzaamnieuws.nl je daarmee? Help ons dan als ondersteunend lid. Dank je wel.
Liever eerst een tijdje volgen? Meld je dan aan voor de gratis nieuwsbrief.
Wantrouwen in kapitalisme
De grieven die de publieke opinie domineren, zijn breed en diepgeworteld. Economisch gezien vinden mensen dat de rijken belastingen ontwijken en de wet naar hun hand zetten, terwijl gewone burgers moeten vechten om rond te komen. Dit heeft geleid tot een bredere wantrouwen in het kapitalisme zelf: meer dan de helft van de respondenten, vooral jongere mensen, gelooft dat kapitalisme meer kwaad dan goed doet. Politiek gezien vertrouwt slechts een derde van de mensen erop dat degenen met een andere mening “zich aan de regels houden,” en minder dan de helft vertrouwt mensen met tegengestelde overtuigingen. Overheden worden in 17 van de 28 onderzochte landen breed gewantrouwd. Verontrustend genoeg vinden veel respondenten, vooral jongere, dat vijandige activistische tactieken—zoals online aanvallen, het verspreiden van desinformatie en zelfs geweld—legitieme manieren zijn om verandering teweeg te brengen.
Het rapport benadrukt een cruciale link tussen vertrouwen en grieven: samenlevingen met meer vertrouwen in instellingen ervaren minder grieven. In Duitsland, waar slechts 41% van de mensen instellingen vertrouwt, meldt 69% een matig of hoog niveau van grieven. Ter vergelijking: in Singapore vertrouwt 65% van de bevolking instellingen en rapporteert slechts 39% grieven. Deze omgekeerde relatie benadrukt de dringende noodzaak voor instellingen om vertrouwen te herstellen als ze sociale onvrede willen aanpakken.
En toenemende klachten leiden tot acceptatie van geweld. Maar liefst 40% van de ondervraagden, en onder jongeren onder 35 vindt zelfs meer dan 50% vijandige actie en zelfs geweld gerechtvaardigd om verandering op gang te brengen.
Het oplossen van deze grieven vereist een gecoördineerde inspanning van alle vier de grote instellingen: bedrijven, overheden, NGO’s en media. Bedrijven worden momenteel gezien als zowel competenter als ethischer dan overheden, wat hen een unieke kans geeft om het voortouw te nemen bij belangrijke kwesties zoals handel, energie en het her- en bijscholen van de beroepsbevolking. Het vertrouwen in bedrijfsethiek neemt echter af naarmate de grieven groter worden, wat wijst op de noodzaak van zorgvuldige en oprechte acties. NGO’s, als de meest vertrouwde instelling onder mensen met grieven, spelen een cruciale rol als ethische leiders en verbindende krachten. Overheden moeten hun competentie herstellen door tastbare verbeteringen te leveren aan het leven van burgers, terwijl de media prioriteit moeten geven aan nauwkeurige en hoogwaardige informatie om de verspreiding van desinformatie tegen te gaan en het vertrouwen van het publiek te herstellen.
Die conclusie neemt niet mee dat in het huidige vijandige politieke klimaat het juist de NGO’s en de media zijn die steeds minder speelruimte krijgen en onder druk komen.
Kritiek op Edelman en Trust Barometer
Er wordt ook stevige kritiek geuit op zowel Edelman als de Barometer. Belangrijke punten van die kritiek zijn volgens CAAM, Climate Action Against Disinformation:
- Edelman weigerde de gegevens achter hun Trust Barometer te delen, ondanks beweringen dat ze transparant zijn, wat het onmogelijk maakt om hun bevindingen te repliceren.
- Geloofwaardige peer-reviewed bronnen wijzen vaak op andere instellingen dan bedrijven als hoog-vertrouwd, zoals wetenschappers. Edelmans smalle peilingen staan relatief geïsoleerd in hun bewering dat bedrijven door het publiek worden vertrouwd.
- Edelman is een van de grootste ondersteuners van de fossiele brandstofindustrie en heeft voor meer klimaatveranderende bedrijven gewerkt dan enig ander PR-bureau in de afgelopen 30 jaar. Toch claimen ze dat “klimaatverandering de grootste crisis is waarmee we als samenleving worden geconfronteerd.
“Edelman werk met vervuilers uit de fossiele brandstofindustrie maakt hen een van de minst betrouwbare gegevensbronnen die je je kunt voorstellen,” aldus Duncan Meisel, uitvoerend directeur van Clean Creatives. “Hun klanten in de fossiele industrie hebben decennialang misinformatie verspreid over hun producten en klimaatverandering, en Edelman blijft samenwerken met de grootste vervuilers en greenwashers ter wereld. Het gebrek aan transparantie en de toegegeven inconsistenties in de Trust Barometer zijn een perfecte weergave van Edelmans erfenis van het misleiden van het publiek over kwesties van groot belang.”
Een voorbeeld van Edelmans greenwashing komt van Femke Sleegers, oprichter van Fossil Free Advertising, die vertelt: “De eerste keer dat ik van Edelman hoorde, was toen Shell een lobbyprijs (!) won voor een jaarlijks festival gericht op kinderen van 6-13 jaar in de regeringshoofdstad van Nederland, Den Haag. Het festival, genaamd ‘Generation Discover’, ging volledig over schone energie, de duurzame ontwikkelingsdoelen en promotie van aardgas en andere ‘oplossingen’ die Shell meer ten goede komen dan het klimaat. Het festivalconcept werd ontworpen door Edelman, dat Shell promootte als een vertrouwde denkleider en partner van de overheid in de energietransitie. Volgens de website van Edelman is ‘vertrouwen’ een belangrijk onderdeel om overheidsregulering te voorkomen.”