De Europese Raad heeft formeel een richtlijn aangenomen inzake de bescherming van het milieu door middel van het strafrecht. De wet zal het onderzoek naar en de vervolging van milieudelicten verbeteren. Daarmee krijgt ecocide een plaats in het strafrecht.
De richtlijn stelt voor de hele EU geldende minimumvoorschriften vast voor de bepaling van strafbare feiten en sancties. De richtlijn vervangt de vorige wet, die dateert uit 2008.
De wet is alleen van toepassing op misdrijven die binnen de EU worden gepleegd. De lidstaten kunnen er echter voor kiezen om hun jurisdictie uit te breiden naar strafbare feiten die buiten hun grondgebied zijn gepleegd.
Uitgebreide lijst van strafbare feiten
Het aantal gedragingen dat strafbaar is, wordt verhoogd van negen naar twintig. Tot de nieuwe misdrijven behoren houthandel, het illegaal recyclen van vervuilende onderdelen van schepen en ernstige overtredingen van de wetgeving inzake chemische stoffen.
Vind jij goede en onafhankelijke informatie over een duurzame en klimaatveilige toekomst belangrijk? En helpt Duurzaamnieuws.nl je daarmee? Help ons dan als ondersteunend lid. Dank je wel.
Liever eerst een tijdje volgen? Meld je dan aan voor de gratis nieuwsbrief.
De nieuwe wet introduceert ook een ‘gekwalificeerd strafbaar feit’-clausule die van toepassing is wanneer een in de richtlijn genoemd strafbaar feit opzettelijk wordt gepleegd en de vernietiging van of onomkeerbare of langdurige schade aan het milieu veroorzaakt.
Straffen en sancties
Opzettelijke misdrijven die de dood van een persoon tot gevolg hebben, worden bestraft met een maximale gevangenisstraf van ten minste tien jaar (de lidstaten kunnen in hun nationale wetgeving nog zwaardere straffen opnemen). Op andere misdrijven staat een gevangenisstraf van maximaal vijf jaar. De maximale gevangenisstraf voor gekwalificeerde overtredingen zal ten minste acht jaar bedragen.
Voor bedrijven bedragen de boetes ten minste 5% van de totale wereldwijde omzet voor de ernstigste overtredingen of anders €40 miljoen. Voor alle andere overtredingen bedraagt de maximumboete ten minste 3% van de omzet of 24 miljoen euro.
De lidstaten moeten ervoor zorgen dat natuurlijke personen en bedrijven kunnen worden bestraft met aanvullende maatregelen, zoals een verplichting voor de overtreder om het milieu te herstellen of de schade te compenseren, uitsluiting van toegang tot overheidsfinanciering of intrekking van hun vergunningen of autorisaties.
Volgende stappen
De lidstaten hebben vanaf de inwerkingtreding van de richtlijn twee jaar de tijd om hun nationale regels aan de richtlijn aan te passen.
Bestuurders van bedrijven die ecocide plegen lopen de kans om daar binnenkort persoonlijk voor aansprakelijk te worden gesteld. Er is een wetsvoorstel aanstaande om dat mogelijk te maken.
In Nederland behadelt de Tweede Kamer momenteel een wetsvoorstel van de Partij voor de Dieren (PvdD) om ecocide op te nemen in het strafrecht. Dat kan leiden tot persoonlijke strafvervolging voor bestuurders van bedrijven die op grote schaal schade toebrengen aan ecosystemen. Ecocide zou daarmee een nieuw strafbaar feit in het Wetboek van Strafrecht worden.
De toelichting op het wetsvoorstel noemt Tata Steel en Chemours, de olieramp van Shell in Nigeria en de grootschalige ontbossing in het Amazonegebied als voorbeelden.
Ook aandeelhouders aansprakelijk?
De individuen die volgens de wet aansprakelijk zijn voor milieuschade zijn vooral directeuren en bestuurders van bedrijven. Maar ook aandeelhouders, beleidsbeïnvloeders en investeerders kunnen strafrechtelijk aansprakelijk worden gesteld. Eumedion, een belangenorganisatie voor institutionele beleggers, heeft bezwaren geuit tegen deze uitbreiding van potentieel strafbare personen.
Op dit moment kent het Wetboek van Strafrecht in Nederland geen autonoom misdrijf dat ernstige schade aan het milieu strafbaar stelt. De bestaande bepalingen richten zich voornamelijk op onrechtmatige emissies die een gevaar vormen voor de volksgezondheid. Door ecocide in het Wetboek van Strafrecht op te nemen wil het wetsvoorstel milieubescherming als juridisch goed prioriteit geven.
Vergunning beschermt niet
Een heikel punt in de richtlijn is de kwestie van milieuschadelijke handelingen die zijn toegestaan onder bestuursrechtelijke regels. Oftewel, schade die is ontstaan bij activiteiten waarvoor een vergunning is afgegeven. Er hoeft volgens de EU in principe geen sprake meer te zijn van onrechtmatigheid voor vervolging. Lidstaten kunnen hier echter in eigen wetgeving van afwijken. Tijdens de consultatie over het Nederlandse wetsvoorstel bleek nogal wat weerstand te bestaan tegen het loslaten van onrechtmatigheid als voorwaarde. De grote vraag is dan of de wet nog wel effectief is als onrechtmatigheid vereist blijft.
Wanneer de wet behandeld kan worden hangt af van het afronden van de kabinetsformatie.
