Het Malieveld wordt te klein

Stikstof en PFAS leggen de economie plat. Ons eigen Malieveld volgt het Tahrir-plein en het Plein van de Hemelse Vrede op als centrum van protesten. Vijftig jaar nadat we wisten dat die zou komen, komt de verzetsstrijd om het milieu, de natuur en het klimaat eindelijk op stoom en lijkt de strijd zich op tal van fronten te verharden. Protesten komen zowel van de ene als van de andere kant. Olie en gasreuzen, oftewel big fossil, saboteren natuurlijk  al tientallen jaren de vermindering van hun productie en regeringen dansen naar hun pijpen met wereldwijd 5,2 triljoen US dollar overheidssteun via subsidies en belastingvoordelen.

Oplaaiend verzet

Er is momenteel een golf van protestbewegingen op allerlei gebied, uiteenlopend van protest tegen corrupte overheden, tsunamis van vluchtelingen tot en met protest tegen normen voor gif in de grond. Daarbij zien we ook steeds meer en steeds fellere verzetsgroepen in verband met klimaatmaatregelen. De grootverbruikers verzetten zich fel tegen een eerlijke verdeling van de energiebelasting en tegen het meest effectieve middel, de CO2 belasting. De minister van economische zaken dreigt met het opheffen van de uiterst succesvolle salderingsregeling, de LTO verzet zich tegen het gebruik van landbouwgrond voor zonneparken, omwonenden verzetten zich tegen windmolens op land en vissers tegen windmolens op zee. De grote autofabrikanten belazeren iedereen met sjoemelsoftware en zetten de hakken in het zand tegen de onvermijdelijke overgang naar elektrisch rijden, en de VVD-ers, met in hun nek hijgende klimaatontkenners, verzetten zich tegen een lagere maximum snelheid en tegen het rekeningrijden. Burgers willen onder geen beding voor de kosten opdraaien als we van het gas af moeten en de gele hesjesbeweging dwingt de Franse president op de knieën. De veehouderij protesteert met ongekende felheid en duizenden tractoren tegen een inkrimping van de veestapel. Telegraaf en ANWB protesteren tegen een verhoging van de BPM met een paar tientjes terwijl de auto’s wel steeds groter, zwaarder en daardoor klimaatonvriendelijker worden. 

Aan de andere kant worden de klassieke protesten van Green Peace tegen walvisvangst en olieboorplatforms nu versterkt met protesterende schooljeugd wegens het aantasten van hun toekomst via de spijbelaars in de Friday for Future beweging van Greta. Extinction Rebellion doet het nog wat feller met blokkades en Urgenda doet het met succes via de rechter en dit vindt ook in andere landen navolging. De beweging 350.org doet het via de wereldwijde desinvesteringscampagne (divestment campaign) en bereikte dit jaar al een totaal aan toezeggingen voor 11 triljoen dollar.

Intussen staan Californië, Australië, Siberië, Indonesië, Spanje en Portugal al voor het zoveelste jaar in brand en worden alle huizen op Caribische eilanden door orkanen weggevaagd. Intussen is de kust van Miami één grote ravage en loopt Japan vanwege een ongekende regenval onder water. Nederland blijkt niet alleen door hoog water te worden bedreigd maar ook door extreme droogte. Zolang al die enorme klimaatschade nog afgewenteld kan worden op de maatschappij als geheel, zullen big fossil, big auto en big meat daar niet onder lijden. We roepen ach en wee en trekken naar het Malieveld om te protesteren maar het brengt de mensheid niet tot inkeer. We blijven ons verschuilen achter een noodzakelijk geachte economische groei en geven elkaar de schuld.

Ontwikkelingen op iets langere termijn

Toch is dit nog maar het begin van de klimaatoorlog en met respect voor huilende boerinnen, failliete bouwbedrijven en onderbetaalde leerkrachten is al het oplaaiende verzet slechts gefriemel in de marge vergeleken bij wat ons in de komende twintig jaar nog staat te wachten. Nieuwe technologische ontwikkelingen die de markt veroveren en niemand kan tegenhouden, zullen daarbij de grootste aanjager vormen. 

Verkeer

De wereldwijde verkoop van auto’s met dieselmotor loopt sinds dieselgate al snel terug en die voor benzineauto’s stagneert al.  Sinds 2016 worden er rond de 78 miljoen auto’s per jaar verkocht en dat aantal neemt sindsdien niet meer toe.

Het aantal elektrische auto’s stijgt echter als een komeet. Eind 2018 waren het er 5 miljoen per jaar, slechts 6,5 % van het totaal maar dat is wel meer dan 2,5 keer zoveel als in 2016. Tussen nu en 2030 zullen alle grote merken met elektrische modellen op de markt komen of ten onder gaan. De aanschafprijs zal dalen tot onder de prijs van een vergelijkbaar model met verbrandingsmotor terwijl de kosten per km nu al beduidend lager zijn. Binnen 20 jaar vanaf nu rijden we allemaal elektrisch. Het valt te bezien hoeveel autofabrikanten die snelle overgang zullen overleven. In ieder geval zullen China en de Aziatische landen het van de VS en Europa gaan winnen. De economieën van de verliezende landen zullen zo veel pijn ervaren dat handelsoorlogen haast niet kunnen uitblijven.

Ondergang van big oil

De opkomst van elektrisch vervoer zal ook grote gevolgen hebben voor de olie-industrie. Nu al lijden diverse oliestaten grote verliezen doordat de olieprijzen op de wereldmarkt te laag zijn. Hoewel 60 dollar per vat aanzienlijk hoger is dan de 2 tot 20 dollar per vat tussen 1960 en 2000, raakt de goedkoopste olie op en zijn ook de productiekosten enorm gestegen waardoor er toch minder geld verdiend kan worden.  Volgens Wood Mackenzie moet voor een neutrale cash flow de prijs minimaal tussen 50 en 80 dollar per vat zijn.

De wereldwijde productie van ruwe olie schommelt nu rond de 95 miljoen vaten per dag, maar door de opkomst van de elektrische auto zullen er omstreeks 2030 nog maar 90 miljoen vaten per dag nodig zijn. Volgens het Internationaal Energie Agentschap stijgt het marktaandeel van de EV snel naar de 30 % en daardoor zal na 2030 de behoefte aan olie nog veel sneller dalen. De snelle opkomst van elektrisch vervoer leidt waarschijnlijk al binnen tien jaar tot overproductie van ruwe olie. Overproductie leidt tot prijsdaling en daarmee zullen landen als Venezuela, Libië, Nigeria, Iran en Irak en nog wat Arabische oliestaten verder afglijden naar een volledige economische ineenstorting. De pijn vanwege instortende economieën van al die staten zal niet gering zijn en een voedingsbodem vormen voor oorlogen en aanleiding zijn voor nog grotere vluchtelingenstromen.

Verlaging van de maximum snelheid

In dit licht bezien is de Nederlandse strijd om de maximum snelheid op de snelwegen vanwege de stikstofoxiden een volstrekt achterlijk stukje politieke folklore en geneuzel in de marge. De gehele vloot elektrische auto’s stoot straks natuurlijk helemaal geen stikstof uit, maar zelfs voor de komende twintig jaar is de discussie onzinnig. Uit studies door EC Delft in 2004 is immers al lang gebleken dat de files een veel grotere bijdrage aan de emissie van stikstofoxiden en roet leveren.

Vergeleken bij de uitstoot door filevorming is de bijdrage van stikstof uitstoot doordat er af en toe tijdens daluren op sommige trajecten eventjes 130 km/u gereden kan worden nihil evenals trouwens de tijdwinst die de automobilist er mee bereikt. Het gevecht om die 130 km gaat eigenlijk nergens over en dat beseft iedereen die in de file zit.

Hoewel men bij de dagelijkse fileberichten in negen van de tien gevallen spreekt over een ongeluk als oorzaak, ontstaan files niet per ongeluk en niet door te weinig asfalt maar vooral door onrustig rijgedrag, met veelvuldig inhalen gevolgd door bumperkleven, wisselende maximumsnelheden, veelvuldig wisselen van baan en brutaal invoegen. Het gebruik van de mobiele telefoon om de verloren tijd nuttig te besteden, maakt het allemaal nog erger. De oplossing zou kinderlijk eenvoudig kunnen zijn, door op alle snelwegen dezelfde maximum snelheid van circa 100 km/u op alle rijbanen in te voeren. Een wat ingewikkelder technologische oplossing is echter ook in zicht door de zelfsturende auto. Dit zal zoveel rust in het verkeer brengen dat de files sterk zullen verminderen en de doorstroming wordt bevorderd waardoor iedereen eerder op zijn bestemming zal zijn, dus ook niemand meer hoeft te bellen of te appen dat hij of zij iets later komt. 

Kolen

De steenkoolindustrie is ondanks Trump in de VS en in Europa al in een vrije val gekomen en ook kernenergie is vanwege de extreem hoge kosten vrijwel ten dode opgeschreven.

Vanwege de enorm sterke economische groei in India en China is de productie en het gebruik van steenkool daar nog wel toegenomen. Stroom uit wind en zon is echter nu al goedkoper dan uit steenkool of gas. In de afgelopen tien jaar is de hoeveelheid groene stroom in de wereld toegenomen van 8,6 naar 22,5 %.

Hoewel de windmolens op zee wereldwijd nu nog maar 0,3% van de stroom leveren verwacht het Internationaal Energie Agentschap (IEA) dat dit percentage heel snel zal groeien naar 5%. De verwachting is zeer reëel dat steenkool binnen twintig jaar van het toneel zal verdwijnen.

Kweekvlees

Tenslotte is er nog een andere technologische ontwikkeling gaande die veel van de huidige protesten naar de marge zal doen verdwijnen. Dit betreft de vleesconsumptie. Het is niet te verwachten dat het aantal mensen die om principiële reden kiezen voor een volledig vegetarisch eetpatroon (4 %) heel snel zal toenemen. De verandering komt door de vleesvervangers en de flexitariërs. De vleesvervangers op basis van soja, tarwe, kikkererwten en lupine zijn nu al een redelijk succes, maar smaak en structuur laten nog wat te wensen over. De grote klap moet nog komen doordat het kweekvlees de markt gaat veroveren. Optimisten denken dat dit binnen twintig jaar zal gebeuren. Toch hoeven we er niet zo lang op te wachten. Als we anticiperend op die toekomst in Nederland al vast 10% minder vlees gaan produceren, komt er zoveel landbouwgrond vrij dat we daarop twintig keer de voor ons land benodigde hoeveelheid zonneparken kunnen realiseren.

De financiële opbrengst van de zonneparken kan de verminderde omzet van vlees ruimschoots compenseren. Hetzelfde kunnen we overigens ook bereiken door de consumentenprijs van het vlees zodanig te verhogen, dat de boeren een zelfde financieel rendement kunnen halen bij een kleinere productie.

Op termijn zal het grotendeels verdwijnen van de veestapels in de hele wereld echter veel grotere economische gevolgen hebben. Dat dit geruisloos en zonder pijn zal gebeuren is een illusie. Boerenverzet in Nederland zal naar verwachting uitgroeien tot een wereldwijde landbouwcrisis.

Oorlogen en recessie

De genoemde veranderingen op het gebied van olie, gas en steenkool, wind en zonne-energie, elektrisch vervoer en kweekvlees zullen in de komende twintig jaar elk enorme gevolgen hebben. De kans is groot dat er door de combinatie een economische recessie door zal optreden. De kans is echter nog veel groter dat er verzet zal groeien tegen te snelle veranderingen en dat dit gepaard zal gaan met toenemende internationale conflicten.

De uitstoot van broeikasgassen zal door deze ontwikkeling verminderen, maar de kans is klein dat het klimaat er nog door gered kan worden. Zelfs als we tussen nu en twintig jaar de uitstoot van broeikasgassen tot 30% van het huidige niveau kunnen terugbrengen, komt er eerst nog heel veel bij. Volgens het IPCC is te verwachten dat het huidige gehalte van 410 ppm CO2 in de atmosfeer nog zal stijgen tot 550 à 650 ppm en daarna zal het nog een paar honderd jaar duren voordat het gehalte in de atmosfeer weer op het pre-industriële peil van 350 ppm is. De opwarming met 1 graad C die nu al zoveel ellende veroorzaakt, zal tot minstens 2 à 3 graden stijgen met alle gevolgen van dien.

Misschien ben ik te somber vanwege de herfst. Dan hoor ik graag van u waarom het zal meevallen voordat mijn winterdepressie rond de Kerst toeslaat.

Han Blok