Hoe duurzaam zijn houtpellets als energiebron?

In mijn vorige column gaf ik aan dat het compenseren van vliegen met de aanplant van een klein stukje bos een illusie is waarmee men reizigers voor de gek houdt. Maar hoe zit het met het gebruik van houtpellets als energiebron? Het antwoord is wat genuanceerder omdat het er van afhangt waar het hout vandaan komt en ook waarvoor het gebruikt wordt.

Een houtzagerij verwerkt ontschorste naaldbomen tot planken en balken, waarbij zaagsel als bijproduct ontstaat. Het zaagsel wordt zorgvuldig afgezogen en gedroogd. De warmte daarvoor wordt milieuvriendelijk opgewekt door houtschors te verbranden. Het droge zaagsel belandt vervolgens in een granulaatpers waar de pellets uitrollen. Worden de pellets gebruikt in een moderne pelletkachel dan bedraagt het totale energieverlies in de keten minder dan 15 %

Dit lijkt echter mooier dan het is. Het uitgangpunt is niet het zaagsel maar een productiebos waarin per hectare tot 12 ton CO₂ kan worden vastgelegd in hout dat wordt verwerkt tot timmerhout. Het bos kan lange tijd productief blijven doordat steeds weer heraanplant plaatsvindt. Het zaagsel is circa 5 tot 10 % van de timmerhoutproductie en kan het gebruik van aardgas vervangen.

Op die manier levert eén hectare productiebos circa 0,35 ton zaagsel en daarin zit zonne-energie die 250 -500 m3 aardgas kan vervangen.  Voor een gemiddelde Nederlandse woning zou dan 4 à 5 hectare bos nodig zijn. Voor 7 miljoen huishoudens en een aantal bedrijven zouden we dan ruim 35 miljoen hectare productiebos moeten hebben. Helaas ! Alle bos in Nederland is nog geen 350.000 hectare. Zelfs als dit allemaal productiebos zou zijn, is dit amper 1 % van het benodigde oppervlak. Lang niet alle Nederlandse bossen zijn op die manier productief. Bossen met een belangrijke natuurfunctie zijn veel minder productief.

Hoe lossen we het tekort op?

De eerste oplossing is import. Van al het in Nederland verwerkte hout komt 90 % uit import van andere Europese landen. De Nederlandse productie van houtpellets bedraagt daardoor toch nog 20.000 ton maar zelfs dat is slechts genoeg voor circa 80.000 woningen.

De volgende oplossing voor die schaarste is dat we niet alleen het zaagsel gaan gebruiken maar ook alle takken die te dun zijn voor planken en al het kromme hout en snoeihout.  Dan kunnen we al twee keer zo veel energie uit een hectare bos halen. Als dat ook niet genoeg is, gaan we helemaal geen planken meer zagen maar gebruiken we alles voor het maken van kachelhout, houtsnippers en pellets. Dan nog hebben we in Nederland niet genoeg bos om alle huizen te verwarmen en alle gebruik van aardgas te vervangen.

Willen we dat wel, dan zouden we kunnen overgaan naar de import van houtpellets uit landen buiten Europa met een overschot. De VS en Canada en ook Rusland en Oekraine willen graag leveren. Dat kunnen we zelfs doen met een gecertificeerde garantie dat het bos duurzaam beheerd wordt. Ondanks die garantie ontstaat echter een vrij grote kans dat daar mee gesjoemeld wordt. Duurzaam beheer is moeilijk te controleren en wordt niet streng gehandhaafd. Zelfs als dat wel gebeurt, ontstaat het effect dat steeds meer natuurlijk bos met een grote diversiteit aan soorten verandert in productiebos met slechts enkele soorten zonder ecologische waarde.

Omdat voor het zagen, verhakselen en transporteren vanuit Canada machines gebruikt worden met dieselmotoren, gaat al 40 % van de energie op aan fossiele energie. De netto productie aan duurzame energie per hectare bos met een ecologisch waardeloze monocultuur van sparren of eucalyptus is dan maximaal 21.600 kWh. Wordt alleen het zaagsel en het versnipperde resthout gebruikt voor energie dan is het circa 2.160 kWh. In vergelijking met een hectare zonnepanelen die 700.000 kWh tot 1.300.000 kWh per jaar levert is dat peanuts.

Bijstook in centrales

Nog erger wordt het als we houtpellets uit Canada gaan gebruiken om onze elektriciteitscentrales “duurzaam” te maken. Omdat in de centrales 65% nutteloze warmte ontstaat en nog eens 5% verloren gaat in de leidingen, blijft de netto productie duurzame energie steken op 6.488 kWh per hectare bos. Wordt alleen zaagsel en snippers van resthout gebruikt, zoals wordt geclaimd,  dan is het 648 kWh per hectare. Helaas wordt ondanks dit belachelijk lage rendement toch meer dan de helft van de wereldproductie van houtpellets gebruikt door de elektriciteitscentrales van Nederland, België en het Verenigd Koninkrijk en mede daardoor is de vraag groter dan het aanbod. Alleen al in Nederland wordt meer dan 1,5 miljoen ton in de centrales verstookt. Ruim 12 keer de hoeveelheid die in Nederland zelf wordt geproduceerd.

Hierbij komt dat we in Nederland deze gang van zaken subsidiëren met drie en half miljard per jaar en dat u en ik daarvoor betalen via de opslag duurzame energie. Zouden we deze subsidie over tien jaar eenmalig geïnvesteerd hebben in zonneparken of windturbines, dan zouden we daarmee de helft van ons nationale elektriciteitsverbruik hebben kunnen dekken.

De conclusie is dat ondanks de import uit Europa het gebruik van de houtpelletkachel hooguit voor 1 % van het aantal Nederlandse woningen een duurzame oplossing kan zijn, maar dat het gebruik ter verduurzaming van elektriciteitscentrales een grove vorm van volksverlakkerij is.

Han Blok