Klimaatadaptatie leeft, maar leidt nog niet. Dat is de belangrijkste conclusie die getrokken kan worden uit de klimaatscan uitgevoerd door AT Osborne. De klimaatscan test gemeenten op een zestal aspecten die gezamenlijk de integratie van klimaatadaptatie binnen gemeenten beoordelen. De scan is in 2015 voor het eerst uitgevoerd en herhaald in 2017. Op alle vlakken is vooruitgang te zien.
Bestuurders en beleidsmakers tonen een hoge mate van betrokkenheid met klimaatadaptatie, maar weten hun ambities, plannen en visies niet door te voeren naar de realiteit. Daardoor verloopt de integratie van klimaatadaptatie in gemeenten voornamelijk via de ‘top’ van gemeentelijke organisaties en mist het betrokkenheid van ambtenaren. Desondanks is de rol en realisatie van klimaatadaptatie in projecten aanzienlijk verbeterd in zowel huidig als toekomstig perspectief.
Van plannen tot implementatie
Klimaatadaptatie blijft hangen bij plannenmakerij en komt maar in beperkte mate tot daadwerkelijke implementatie. Het onderzoek laat zien dat vooral beleidsmakers en bestuurders het belang van klimaatadaptatie benadrukken. Klimaatadaptatie komt voornamelijk aan bod in beleidsprogramma’s en speelt een belangrijke rol in de planvorming van gemeenten. Toch wordt klimaatadaptatie vaak nog niet expliciet benoemd en ondergebracht bij taken en functiebeschrijvingen. Een gevolg hiervan is dat niet iedereen uit de gemeentelijke organisatie dezelfde visie heeft. De meeste respondenten gaven aan dat klimaatadaptatie slechts leeft onder ‘enkele collega’s’ en dat het nauwelijks als expliciet onderwerp opgenomen is in hun functie. De enkeling waarbij klimaatadaptatie wel leeft, probeert zijn ervaringen en visies zoveel mogelijk te delen met collega’s, andere gemeenten en externe organisaties.
Over het algemeen lijken grote gemeenten de urgentie van klimaatadaptatie meer te erkennen en zijn ze meer betrokken dan kleinere gemeenten. Dit heeft voornamelijk te maken met de grootte van de gemeentelijke organisaties wat hen zowel financieel als qua personeel meer mogelijkheden biedt om klimaatadaptatie expliciet onder te verdelen in taken en verantwoordelijkheden. Uiteindelijk leidt dit ook tot een grotere betrokkenheid en meer verantwoordelijkheidsgevoel onder ambtenaren, wat de kans op implementatie van klimaatadaptatiemaatregelen zal verhogen.
Klimaatadaptatie in projecten
De toenemende erkenning van het belang van klimaatadaptatie is ook terug te zien in het aantal verwachte projecten omtrent klimaatadaptatie in de nabije toekomst. In 2015 was de meerderheid van de respondenten van mening dat er slechts ‘misschien’ tot ‘waarschijnlijk’ een stijging in projecten te verwachten is. Door toenemende aandacht aan klimaatadaptatie en erkenning van de urgentie van het probleem, is deze mening aanzienlijk verbetert in 2017 waar de meerderheid er zeker van is dat er een stijging te verwachten is en geen van de respondenten dit een onwaarschijnlijke gedachte vindt.
Niet alleen het aantal verwachte projecten omtrent klimaatadaptatie stijgt, ook de rol van klimaatadaptatie binnen projecten en procedures stijgt. Klimaatadaptatie heeft de laatste jaren steeds meer draagvlak gevonden en de praktijk leert dat er binnen projecten meer vraag is naar klimaatbewuste maatregelen. Steeds meer gemeenten lijken zich bewust te zijn van de voordelen van het integreren van klimaatadaptatie in projecten. Zo is klimaatadaptatie steeds vaker een afwegingscriterium bij de planvorming van ruimtelijke inrichting en is het steeds meer geïntegreerd in de organisatieprocessen.
Conclusie
Klimaatadaptatie lijkt levendiger dan 2 jaar geleden. Toch moet er geconcludeerd worden dat klimaatadaptatie slechts af en toe een structurele rol speelt binnen gemeenten, maar dat het nog lang geen leidend thema is. Klimaatadaptatie blijft nog te vaak slechts een ambitie en visie van bestuurders en beleidsmakers binnen een gemeente en komt vaak nog niet tot daadwerkelijke realisatie en implementatie. Bestuurders en beleidsmakers moeten meer aandacht besteden aan het betrekken van ambtenaren en zich niet alleen focussen op het plannen van klimaatadaptatie, maar zich ook richten op de daadwerkelijke uitvoering hiervan. Het uitstellen van klimaatadaptatie gaat namelijk niet zonder consequenties. Burgers lopen onnodig risico geconfronteerd te worden met de gevolgen van klimaatverandering, denk hierbij bijvoorbeeld aan wateroverlast zoals overstromende rioleringen als gevolg van hevige regenval, of hoge sterfte cijfers als gevolg van hitte.
Daarnaast zorgt het uitstellen van klimaatadaptatie er ook voor dat er vaak pas actie ondernomen wordt op het moment dat de situatie echt urgent wordt. Door deze reactieve instelling, in plaats van proactief, lopen gemeenten eigenlijk achter de feiten aan en leidt het vaak tot last-minute implementatie van maatregelen. In financieel oogpunt leiden last-minute maatregelen vaak tot onnodig hoge kosten en beperkt het de mogelijkheden van implementatie. Hierbij moeten ook de kosten van schade, als gevolg van geen of late adaptatie, zeker niet over het hoofd gezien worden. Uit een studie van Deltares (2012) blijkt zelfs dat wanneer klimaatadaptatie uitblijft, het schaderisico zo’n 71 miljard euro zal bedragen in 2050.