De nieuwe uitgave van de Gemeentelijke Duurzaamheidsindex, GDI-2015, laat duidelijk zien hoe het met de ontwikkeling naar duurzaamheid gaat in alle gemeenten in Nederland. Op een aantal terreinen is er sprake van vooruitgang; de achteruitgang is evenwel groter. Toch is er ook aanleiding om te verwachten dat de verbeteringen er nu aankomen.
Duurzaamheid prominent in de gemeentelijke coalitieakkoorden
Veel gemeenten hebben in de vorig jaar gesloten coalitieakkoorden ruim aandacht aan duurzaamheid geschonken. Daarbij gaat de meeste aandacht uit naar Mens & Maatschappij (56%), gevolgd door Economie (31%). De minste aandacht wordt besteed aan Milieu, Natuur & Grondstoffen (13%). Dit blijkt uit een recent onderzoek door beleidsadviesbureau Topstukken.
Van de 393 gemeenten besteden er 343 (87%) aandacht aan Klimaat & Energie. 81 gemeenten (21%) reppen echter met geen woord over grondstoffen (afval en afvalscheiding). 90 gemeenten (23%) hebben het niet over duurzame mobiliteit. Zo’n 18% wijdt geen enkel woord aan het thema fiets; 82% doet dat dus wel.
De landelijke ontwikkelingen
De GDI heeft voor alle Nederlandse gemeenten weer de mate van duurzaamheid bepaald aan de hand van 24 indicatoren die met elkaar het vrede terrein van duurzaamheid omvatten:Mens en maatschappij;Milieu, natuur en grondstoffen; en Economie.
Vooral de gebieden die nu sterk in de schijnwerpers staan, laten de laagste scores zien op een schaal van 1 tot 10: Hernieuwbare energie (score 2,1), CO2 uitstoot (score 2,0) en ook Energiebesparing (score 3,7), evenals de financiële positie van de gemeenten (score 2,3). Het onderstreept de noodzaak om de inspanningen op deze terreinen aanzienlijk te vergroten.
De veranderingen met het voorgaande jaar zijn opmerkelijk: Tegenover de 6 indicatoren met een hogere gemiddelde score in 2015 dan in 2014 – vooral Vervoerswijze (+1,7), Lucht (+0,5), Veiligheid (+0,4), Jeugdwerkloosheid (+0,3) en Huishoudelijk afval (+0,3) – staan 9 indicatoren die achteruit zijn gegaan. Per saldo is de landelijke duurzaamheidsscore verslechterd.
We laten de auto wat vaker staan, de lucht is schoner en de samenleving veiliger. We produceren 22 kilo minder afval (4%) en scheiden het iets beter, al is dat nog steeds niet meer dan een schamele 50%. De Jeugdwerkloosheid is afgenomen, terwijl de totale werkloosheid is toegenomen. Juistop het terrein van Klimaat en Energie – Energiebesparing (-3,0), CO2 uitstoot wegverkeer (-0,5) en Energiegebruik (-0,2) – is er echter achteruitgang, terwijl deze indicatoren ook vorig jaar al slechte cijfers lieten zien. Ondanks alle inzet is er in de jaren 2011 tot 2013 geen sprake van energiebesparing voor woningen en publieke gebouwen. In tegendeel, het energiegebruik is toegenomen.
De individuele gemeente
Dit jaar zijn de koplopers in de Gemeentelijke Duurzaamheidsindex Staphorst, Zeewolde en Nunspeet.
In veel gemeenten is de duurzaamheid nog niet verbeterd. In tegendeel. In totaal hebben gemeenten3202 keer een hogere indicatorscore behaald (43%) tegenover 3505 keer een lagere score (47%). 760 keer (10%) is de score gelijk gebleven. De grootste vooruitgang is behaald door Ouder- Amstel, Renswoude en Woudenberg, vooral door verbeteringen op het gebied van energiebesparing, lucht en vervoerswijze. Deze drie gemeenten worden op de voet gevolgd door Kerkrade, Giessenlanden en Menameradiel.
Vooruitblik
De trend gaat gemiddeld gesproken de verkeerde kant op. Toch is er enige aanleiding om te verwachten dat deze trend zal worden omgebogen. Duurzaamheid is niet langer voor velen een ‘ver van mijn bed show’. In veel gemeenten worden steeds meer initiatieven genomen op velerlei gebied: wind- en zonne-energie, energiebesparing, afvalscheiding, moestuinen en stadslandbouw, buurtzorg en veiligheid, experimenten met basisinkomen en het inzetten van ouderen op allerlei terreinen. De netwerken en coöperaties schieten de grond uit. Niet alleen de gemeentebesturen zelf nemen hun verantwoordelijkheid, juist ook veel inwoners en bedrijven blijken zeer gedreven om met elkaar activiteiten op vele verschillende gebieden op te zetten.
Inmiddels zijn voor bijna 85% van alle gemeenten de werkbladen van de GDI aangevraagd, een inspirerend hulpmiddel om met elkaar – inwoners, bedrijven, organisaties en gemeente – in gesprek te gaan en samen te werken aan maatregelen om de ontwikkelingen te versnellen.
Terwijl de koele cijfers – die terugkijken in de tijd – anders uitwijzen, geven de hoopvolle signalen uit de samenleving aanleiding om te verwachten dat de ontwikkeling naar een duurzame gemeente een flinke stimulans heeft gekregen. Ook de woorden in de coalitieakkoorden zijn hoopgevend. Nu nog de daden.