Medicijnafval draagt bij tot verspreiding van resistente microben

Resistentie tegen geneesmiddelen is één van de grootste bedreigingen voor de globale volksgezondheid, nu en in de toekomst. In een nieuw rapport benoemt het milieuprogramma van de Verenigde Naties vijf belangrijke oorzaken van deze verontrustende ontwikkeling. 

Antimicrobiële resistentie, AMR in het jargon, is het verschijnsel waarbij bacteriën, virussen, schimmels en parasieten in de loop van de tijd veranderen en niet langer reageren op medicijnen. Hierdoor zijn bepaalde infecties moeilijker te behandelen en neemt de verspreiding van ziektes, maar ook het risico op ernstige symptomen en overlijden sterk toe.

Als gevolg van resistentie tegen geneesmiddelen verliezen antibiotica en andere antimicrobiële geneesmiddelen hun doeltreffendheid en worden infecties steeds moeilijker of onmogelijk te behandelen.

Hiv en malaria samen

Vorige maand schudde een langverwachte studie – op basis van data uit 204 landen en gepubliceerd in het toonaangevend vakblad The Lancet – de wereld wakker door te wijzen op de impact die dit onderbelicht probleem nu al heeft op de globale volksgezondheid.

Volgens de onderzoekers in 2019 naar schatting 1,2 miljoen sterfgevallen rechtstreeks werden veroorzaakt door AMR. Dat betekent dat deze overlijdens het gevolg zijn van infecties die voorheen zouden kunnen behandeld worden met antimicrobiële geneesmiddelen zoals antibiotica. Bovendien zouden resistente infecties naar schatting ook een rol gespeeld hebben in nog eens 4,95 miljoen sterfgevallen. 

Dat maakt van AMR een gezondheidsprobleem waarvan de impact minstens zo groot is als hiv en malaria samen. Bovendien beperkt het probleem zich niet tot lage-inkomenslanden, ook in Europa sterven naar schatting 33.000 mensen aan AMR, specifiek dan aan resistente bacteriën. 

Volgens de VN is onmiddellijke actie nodig of het fenomeen kan tegen 2050 tien miljoen doden per jaar veroorzaken, dat is ongeveer evenveel als het aantal overlijdens door kanker in 2020. 

Oorzaken

De verspreiding van AMR wordt in de hand gewerkt door bijvoorbeeld te snel antibiotica voor te schrijven, of een onnodige lange behandeling met antimicrobiële geneesmiddelen. Maar ook vervuiling door menselijke activiteiten speelt een belangrijke rol. Door bijvoorbeeld afvalwater te lozen kunnen resistente bacteriën, schimmels of parasieten in de voedselketen terechtkomen. In een rapport dat gelanceerd werd naar aanleiding van een belangrijke milieutop in Nairobi (Kenia) begin maart, benoemt het VN-milieuprogramma (UNEP) de vijf belangrijkste oorzaken van AMR. 

Bij de productie van farmaceutische producten komen vaak hoge concentraties antimicrobiële stoffen terecht in het milieu zonder de juiste behandeling. Dat is volgens het rapport een van de belangrijkste oorzaken van AMR.

Aangezien antimicrobiële stoffen vaak worden gebruikt in de gezondheidszorg, is afvalwater en afval van ziekenhuizen ook een belangrijke bron van lozingen van resistente microben, antimicrobiële vervuiling en antibioticaresistentiegenen (ARG) in de natuurlijke omgeving.

Meer dan 56 procent van het huishoudelijk en industrieel afvalwater komt wereldwijd met weinig of geen behandeling in het milieu terecht. Slechte sanitaire voorzieningen die waterbronnen vervuilen, denk aan open riolen of slecht afgesloten septische putten, verspreiden AMR. Ook ongebruikte medicijnen die doorgespoeld worden, of via stortplaatsen in het grondwater terechtkomen horen hierbij. 

Medicijnresten in water

Pesticiden met antimicrobiële eigenschappen zoals antibiotica en fungiciden worden veel gebruikt in de industriële landbouw en hebben een invloed op AMR in de bevolking. Ook afvalwater dat medicijnresten bevat wordt gebruikt om gewassen te verbouwen. 

De milieuverontreiniging veroorzaakt door medicijnresten en resistente microben uit de vee- en visteelt spelen een belangrijke rol bij de verspreiding van AMR.

Verder wijst het rapport op het overmatig gebruik van antibiotica en parasiticiden, zoals ontwormingsmiddel of anti-vlooienmiddel, bij zowel mens als dier.