In deel 1 van de serie Duurzaamnieuws voor de toekomst neemt Niko Roorda ons mee op de weg van aangekleefde naar intrinsieke duurzaamheid. Hoe we daar belanden legt hij uit aan de hand van backcasting.
Op het eerste gezicht lijkt het zo eenvoudig. Om een duurzame samenleving tot stand te brengen, werken we aan de zeventien SDG’s, de wereldwijd aanvaarde sustainable development goals, totdat ze allemaal bereikt zijn, en dan zijn we er. Veel mensen geloven dan ook: duurzaamheid = SDG’s.
Maar als je beter kijkt, blijkt dat beeld nogal naïef. Om te beginnen: de SDG’s zijn ogenschijnlijk heel SMART [1] geformuleerd, aan de hand van maar liefst 169 targets en 232 indicatoren. [2] Maar in werkelijkheid zijn ze allesbehalve SMART. Ze zijn gedefinieerd voor een periode van maar 15 jaar, ze zijn in 2030 alweer voorbij. In dat tijdsbestek zijn doelen zoals SDG 1 – alle armoede de wereld uit – echt nog niet gerealiseerd. Realistisch? Tijdgebonden?
Veel belangrijker: de SDG’s veranderen niets aan de bestaande politieke, economische en industriële structuren. Als ze ooit succesvol zijn – ver voorbij 2030 – dan vormen ze aangekleefde duurzaamheid, die vanzelf weer wegvalt zodra je even niet oplet.
Vind jij goede en onafhankelijke informatie over een duurzame en klimaatveilige toekomst belangrijk? En helpt Duurzaamnieuws.nl je daarmee? Help ons dan met een donatie. Dank je wel.
Liever eerst een tijdje volgen? Meld je dan aan voor de gratis nieuwsbrief.
Inmiddels weten we heel goed dat echte duurzaamheid alleen tot stand kan komen door ingrijpende transities, van de omvang en complexiteit van de Europese Green Deal of zelfs nog veel diepgaander. Een permanent stabiele samenleving – van mens en natuur samen – kan alleen tot stand komen als duurzaamheid diep ingebed wordt in het weefsel van onze wereldwijde samenleving. Ik noem dat intrinsieke duurzaamheid.
Durf te dromen
Het is prima dat de SDG’s er zijn. Ze vormen een leidraad voor het kortetermijnbeleid. De doelen zijn helder, al zijn ze als gevolg van politieke compromissen in nogal wat opzichten te beperkt. [3] Ze leiden tot concrete actie van overheden, bedrijven, onderwijsinstellingen en individuen, en dat is mooi. Maar voor de lange termijn, waar het gaat om ingrijpende structuurveranderingen, is het goed om eerst eens stevig na te denken. Om, als eerste stap, beelden te ontwikkelen van wat we eigenlijk willen. Of liever gezegd: wat toekomstige generaties zullen willen, want voor hen doen we dit in de eerste plaats. Voortdurend dient dit de centrale vraag te zijn:
In wat voor wereld zullen onze achterkleinkinderen willen wonen?
Wees daarbij niet te voorzichtig of te bang. Zoals ik mijn studenten steeds voorhoud: Durf te dromen! Geloof in je idealen, werk eraan!
De weg
Op het eerste gezicht lijken de SDG’s over zulke dromen te gaan. Maar tijdens het schrijven van mijn nieuwste boek ging ik mij steeds meer realiseren, dat ze dat helemaal niet doen. [4] Kijk maar naar een paar voorbeelden. Target 1.1: Geen extreme armoede meer. Target 5.2-5.3: Geen seksuele uitbuiting of genitale verminking van vrouwen en meisjes. Target 14.1: Minder verontreiniging van de zee. Target 16.1-16.2: Geen mensenhandel of foltering van kinderen.
Beschrijven die targets een droom? Welnee. Ze beschrijven hooguit het einde van een nachtmerrie, en dat is niet hetzelfde. Ze gaan over wat we niet willen. Maar wat willen we dan wel?
Meer en meer werd me duidelijk dat we, naast de SDG’s voor de korte termijn, ook concreet geformuleerde doelen voor de lange termijn nodig hebben, om ons streven richting te geven. Intrinsieke duurzaamheidsdoelen, ISG’s. Ik heb een bescheiden poging gedaan om zulke doelen te formuleren. Je kunt ze online vinden. Maar ik snap natuurlijk heel goed: met het formuleren van zulke doelen, dromen dus, ben je er nog niet. De volgende stap is vanzelfsprekend: het vinden van een weg daarnaartoe.
Backcasting
Als je concrete stappen wilt zetten, is het motto: begin bij het eind. Dat is het motto van backcasting, een methode die ons in staat stelt om in de richting te bewegen van onze dromen, utopieën, en daarbij onze nachtmerries, dystopieën, te vermijden. [5] Begin bij het eind, en ga van daaruit stap voor stap terug in de tijd tot het heden, teneinde tot acties te komen die we nu kunnen uitvoeren.
Die ISG’s die ik voorstel, die zijn niet meer dan een schot voor de boeg. Want zoiets doe je niet in je eentje: het bepalen van de wereld die we voor onze achterkleinkinderen wensen, dat doen we samen. Iedereen heeft het recht om daaraan mee te doen. Bovendien is dat niet een eenmalige actie maar een continu proces dat nooit eindigt: elke volgende generatie woont steeds weer in een nieuwe omgeving en ontwikkelt nieuwe idealen.
Backcasting gaat als volgt. Vertrekkend vanuit onze gedeelde droom voor een wereld over pakweg 100 jaar, zetten we eerst één stap terug in de tijd, op weg vanuit de toekomst in de richting van het heden. We bedenken wat er over bijvoorbeeld 75 jaar nodig is om op koers te liggen voor de realisatie van de droom. Daarna komt de volgende stap, wellicht nog eens 25 jaar terug, waarin we bedenken hoe we de kans creëren om ook op dat moment op koers te liggen. En zo, stap voor stap, komen we bij het heden en ontdekken we wat we nu kunnen doen.
Volgens mij zijn er vijf taken.
1 De taak voor de wetenschap: een fundamenteel nieuwe economische wetenschap
In een van mijn boeken [6] bewijs ik dat de huidige economische ‘wetenschap’ nog helemaal geen wetenschap is, maar slechts een protowetenschap, in een ontwikkelingsstadium dat vergelijkbaar is met dat van de natuurkunde vóór Isaac Newton. Economen begrijpen de verbanden nog niet, gebruiken misleidende termen en geloven, verdeeld in tal van scholen, in mythen en in onderling tegenstrijdige modellen. Daardoor is het niet goed mogelijk om een helder, wetenschappelijk gefundeerd verband te leggen tussen straks en nu, hetgeen het backcasten bemoeilijkt. Ik pleit dan ook voor een geheel nieuwe wetenschap, omniconomie, waarin het economisch systeem hecht verankerd wordt in andere wetenschappen zoals de ecologie, de biologie, de geologie en de psychologie. Alleen zo kan recht worden gedaan aan het complexe systeem van onze wereld, inclusief de mens, de andere dieren, de levende natuur, het klimaat.
2 De taak voor de samenleving: een Brede Maatschappelijke discussie
Intussen stort de samenleving zich op het vinden van gedeelde dromen en idealen. Voor dat doel wordt een Brede Maatschappelijke Discussie opgezet, een BMD. Nederland heeft zo’n BMD al eens meegemaakt: in de jaren 1980, over de kernenergie. Volgens velen werd dat een jammerlijke mislukking, maar dat is niet waar. De discussie verliep prima en leidde tot heldere conclusies met een enorm draagvlak.[7] Wat er daarna fout ging, was dat de toenmalige regering de bevolking bedroog en de uitkomsten gewoon naast zich neerlegde. [8] De politiek nam zelf niet deel aan de BMD maar keek op een afstandje toe, waardoor de regering en de politieke partijen geen mede-proceseigenaren waren. Als dit soort fouten vermeden kunnen worden, kan een BMD uiterst succesvol zijn en de samenleving verenigen. [9]
3 De taak voor het onderwijs: alle professionals duurzaam competent
Aan de BMD doen maatschappelijke organisaties mee. Politieke partijen. Actiegroepen. Wetenschappers, filosofen, kunstenaars, artiesten. En vanzelfsprekend tienduizenden individuele betrokken burgers. Met een speciale plaats voor jonge mensen, want die zijn de volgende leiders van de samenleving. Daarom is het van groot belang dat ook onderwijsinstellingen actief meedoen: door de betrokkenheid bij de BMD te stimuleren, en door alle studenten van alle disciplines te voorzien van passende competenties voor duurzame ontwikkeling.
4 De taak voor het bedrijfsleven: neem je verantwoordelijkheid
Bedrijven kunnen alleen op de lange duur blijven bestaan als de samenleving floreert. Dus: geef ESG een centrale plaats in de missie; laat die missie méér zijn dan een vroom schietgebedje, en: neem op een faire manier deel aan de BMD.
5 De taak voor de politiek: durf te dromen, inspireer!
Politici, bestuurders en partijen: jullie zijn geen waarnemers van de BMD die na afloop de resultaten in ontvangst nemen (en weggooien als je dat beter uitkomt). Jullie zijn volop deelnemers.
In de huidige politiek domineren in tal van democratische landen de populistische partijen, die luidkeels kankeren, erop uit zijn om kiezers ontevreden te maken, en die voortdurend boos roeptoeteren over wat de burgers niet willen. Dat is het tegenovergestelde van dromen!
De verzwakte niet- of minder-populistische partijen kijken ontredderd toe. In Nederland menen de linkse partijen, dat ze weer sterk kunnen worden door te fuseren. Misschien is dat een goed idee, maar als dat gebeurt, laat het dan alsjeblieft gebeuren om een goede reden! Stel tegenover de populistische tactiek om mensen te verdelen, een strategie om mensen bijeen te brengen. Beziel ze. Help mensen om te dromen van een betere wereld. Leg dus niet de nadruk op de problemen, zoals klimaat, stikstof, migranten. Laat het niet gaan over wat we niet willen. Maar ontwikkel, samen met de bevolking, visioenen over wat we wel willen. Durf te dromen, inspireer. Neem het initiatief voor een BMD. Kortom, stel de vraag centraal, in je gehele missie, in al je partijplannen en in al je campagnes:
In wat voor wereld zullen onze achterkleinkinderen willen wonen?
Dr. Niko Roorda werkt sinds 1991 aan duurzame ontwikkeling, ESG en verandermanagement voor universiteiten, hogescholen en bedrijven in verschillende landen, als docent, onderwijsontwikkelaar, auteur en senior consultant. Op basis van de eerste 20 jaar ervaring met deze onderwerpen promoveerde hij in 2010 aan de Universiteit Maastricht. Voor zijn prestaties ontving Roorda de Nationale VROM-Prijs voor Innovatie en Duurzame Ontwikkeling. In 2018 werd hij door Leren voor Morgen geselecteerd als de Duurzame Docent van het Jaar in de categorie Hoger Onderwijs. Zijn meest recente studieboek “Basisboek Duurzame Ontwikkeling” (5e editie) verscheen in 2025, gelijktijdig in het Nederlands, Engels en Duits.
[1] Specifiek, Meetbaar, Aanvaard, Realistisch, Tijdgebonden
[2] Het complete overzicht staat op https://niko.roorda.nu/books/basisboek-duurzame-ontwikkeling/sdgs/
[3] Dodds, Donoghue & Leiva Roesch (2016)
[4] Roorda (2025): hoofdstuk 12
[5] Weaver et al (2000); Jansen (2003); Quist (2007). Backcasting als hulpmiddel voor hoger onderwijs voor duurzame ontwikkeling: Mandujano et al (2021); Ziegler & Porto-de-Oliveira (2022)
[6] Roorda (2021/2022), hoofdstuk 20
[7] Stuurgroep BMD (1983 en 1984); Hagendijk & Terpstra (2004); Mulder (2012)
[8] Stichting Laka (n.d.); Trouw, 9 januari 1981, geciteerd in Gabriëls, R. (2001), p. 92; Van Vugt, F. (2004), p. 46. De betreffende premier was Dries van Agt, de vicepremier was Hans Wiegel.
[9] Voor een overzicht van de voorwaarden voor een goede BMD, zie https://niko.roorda.nu/books/omniconomics/brede-maatschappelijke-discussie/.
Literatuur
Dodds, Felix, David Donoghue, Jimena Leiva Roesch (2016): Negotiating the Sustainable Development Goals A transformational agenda for an insecure world. Routledge, ISBN 9781138695085.
Gabriëls, R. (2001): Intellectuelen in Nederland: publieke controversen over kernenergie, armoede en Rushdie. Boom, Amsterdam.
Jansen, Leo (2003): The challenge of sustainable development. Journal of Cleaner Production 11: 231–245.
https://dx.doi.org/10.1016/S0959-6526(02)00073-2.
Hagendijk, Rob & Arjan Terpstra (2004): Technology, risk and democracy: The Dutch nuclear energy debate (1981-1984). STAGE (Science, Technology and Governance in Europe) Discussion Paper 12, June 2004. Retrieved from Researchgate.
Mandujano, Georgina Guillen; Jaco Quist, Juho Hamari (2021): Gamification of backcasting for sustainability: The development of the gameful backcasting framework (GAMEBACK). Journal of Cleaner Production 302: 126609.
https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2021.126609.
Mulder, Karel (2012): The dynamics of public opinion on nuclear power. Interpreting an experiment in the Netherlands. Technological Forecasting & Social Change 79 (2012) 1513–1524, retrieved from Researchgate. Quist, Jaco (2007): Backcasting for a sustainable future: the impact after 10 years. PhD Thesis, Delft University of Technology. https://resolver.tudelft.nl/uuid:bd642b6a-17c7-4284-8be7-10be10dc336c.
Roorda, Niko (2021/2022): Omniconomie, de weg naar een intrinsiek duurzame wereld. Gompel & Svacina, Antwerpen, 2021. Engels: Omniconomics, the re-creation of economics for a sustainable future. Routledge, 2022. https://niko.roorda.nu/books/omniconomics.
Roorda, Niko (2025): Basisboek Duurzame ontwikkeling, 5e editie, Noordhoff. https://niko.roorda.nu/books/basisboek-duurzame-ontwikkeling. Engels: Fundamentals of sustainable development, 4th edition, 2025. Routledge, ISBN 978‑1‑032‑50465‑0. https://niko.roorda.nu/books/fundamentals-of-sustainable-development. Duits: Grundlagen der nachhaltigen Entwicklung. Springer Vieweg, 2. Edition, 2025, ISBN 978-3-662-62867-6. https://niko.roorda.nu/books/grundlagen-der-nachhaltigen-entwicklung.
Stichting Laka (n.d.): De geschiedenis van Kernenergie in Nederland. Gezocht op: Brede Maatschappelijke Discussie, 2021. Resultaat: http://www.kernenergieinnederland.nl/faceted_search/results/taxonomy%3A249.
Stuurgroep BMD (1983): Maatschappelijke Discussie Energiebeleid: Het tussenrapport. Stenfert Kroese, Leiden.
Stuurgroep BMD (1984): Maatschappelijke Discussie Energiebeleid: Het eindrapport. Stenfert Kroese, Leiden.
Van Vugt, F. (2004): De hardheid van de nucleaire optie in Nederland. Een onderzoek naar de doorgang van een verguisde technologie. Graduation thesis, ECN-I–04-001, January 2004. ECN beleidsstudies, Petten, Netherlands. Retrieved from https://publications.tno.nl/publication/34629706/h4e2w0/i04001.pdf.
Weaver, Paul, Leo Jansen, Geert van Grootveld, Egbert van Spiegel, Philip Vergragt (2000): Sustainable technology development. Greenleaf, Routledge, Sheffield. https://doi.org/10.4324/9781351283243.
Ziegler, Rafael & Lya-Cynthia Porto-de-Oliveira (2022): Backcasting for sustainability – An approach to education for sustainable development in management. International Journal of Management Education 20: 100701. https://doi.org/10.1016/j.ijme.2022.100701.
Image: Freepik
