NBM Case: Cirkelstad, steden zonder afval en zonder uitval

Cirkelstad is een beweging in een aantal Nederlandse steden die publieke en private koplopers in de regio verbindt. Het mes snijdt aan twee kanten: Cirkelstad zet zich in voor circulair bouwen in de stad en geeft daarbij een rol aan mensen die nu nog aan de zijlijn van de arbeidsmarkt staan.

Inleiding

Cirkelstad biedt een platform aan vooruitstrevende publieke en private partijen die werk maken van steden zonder afval, zonder uitval. Dat gebeurt door de materialen die vrijkomen bij het slopen, renoveren of beheren van gebouwen terug te brengen in de kringloop. De materialen worden weer toegepast in nieuwe producten met een gelijkwaardige toepassing. Geen afval dus.

Het werk wordt bovendien verricht met mensen uit de stad. Zij hebben inspirerende ideeën over hoe zij willen wonen, nemen initiatief tot wijkactiviteiten of worden uitgenodigd voor leer-, of werkplekken bij de betrokken partijen.

Principes

Cirkelstad biedt niet alleen werkgelegenheid, maar leidt ook mensen op. Cirkelstad is actief in de provincies Utrecht en Noord-Holland. In deze provincies is de werkloosheid respectievelijk 6.5% en 8.3% waardoor Cirkelstad veel mensen tot haar beschikking heeft.

In november 2015 heeft een bijeenkomst plaatsgevonden waarin besproken is hoe in de komende jaren Amsterdam tot een Cirkelstad gevormd kan worden. Hierbij wordt social return on investment (SROI) continu in het oog gehouden.

Samengevat richt Cirkelstad zich op het verminderen van milieuvervuiling en levert het een bijdrage aan de economie en onze maatschappij. Vermindering van milieuvervuiling wordt gerealiseerd door de hoeveelheid afval in de bouwsector te minimaliseren. Werkloosheid wordt tegengegaan door werkzoekenden werk te bieden. Het stimuleert de economie en kan hulp bieden aan bouw- en sloopbedrijven met inkoop en verkoop.

Ontwerp

Sinds 2005 is Cirkelstad actief in Rotterdam en wil het doorgroeien naar andere steden in Nederland. Zo wordt momenteel gewerkt in Utrecht, Amsterdam, Den Bosch en Eindhoven.

Overal vindt verspilling plaats, wat erg zonde is. Vaak worden materialen die nog in goede staat zijn niet meer gebruikt of weggegooid. In plaats van deze materialen opnieuw te gebruiken, worden nieuwe materialen aangeschaft, die op dezelfde manier worden opgeslagen of bij het afval terecht komen. Hier ligt een markt open en daar heeft Cirkelstad een kans in gezien. Het uitgangspunt is de circulaire economie.

Het is van belang dat meerdere partijen zich betrokken voelen bij het omvormen van een stad naar een Cirkelstad. Dit zijn partijen zoals de gemeente, zelfstandigen die een kans zien in de circulaire economie, bedrijven en kennisinstituten.

Elke stad stelt andere eisen aan zichzelf als Cirkelstad. Daarom is iedere stad een nieuwe uitdaging. Hoewel Cirkelstad al meer dan tien jaar actief is in Rotterdam, wordt dit systeem niet één op één overgenomen in een nieuwe stad. Elke stad verdient een op maat gemaakte oplossing. Eerst wordt goed nagedacht over de kansen en mogelijkheden van een stad, waarna verschillende partijen bijeen komen. Op deze manier kunnen afspraken gemaakt worden om echte stappen te zetten.

Waardepropositie

De grondstoffenvoorraad raakt op, terwijl het aantal werklozen toeneemt. Cirkelstad herkent deze patronen en zoekt hier een oplossing voor. Waar anderen slechts een oude bouwval zien, ziet Cirkelstad kansen om de materialen terug in omloop te brengen en hierbij ook meteen banen te creëren.

Cirkelstad biedt zakelijke oplossingen voor partijen die opereren in de woning-, beheer- en/of bouwsector. Oude materialen en sloopmaterialen ziet Cirkelstad als waardevol. Cirkelstad zoekt manieren om deze sloopmaterialen weer terug te brengen als bruikbaar materiaal. Cirkelstad onderscheidt zich door de onderwerpen duurzaamheid, het creëren van banen, innovatie en hergebruik van materialen te combineren.

Het concept is opschaalbaar. Zo kunnen hele steden, woonwijken, straten of alleen één gebouw ‘circulair’ gemaakt worden. Het concept kan in principe overal worden ingezet, maar het verschilt natuurlijk per gebied hoe de verschillende aspecten worden ingevuld.

De projecten kunnen gericht worden ingezet. In wijken waar de werkloosheid bovengemiddeld is, worden mensen opgeleid en vervolgens ingezet. Met deze oplossing wordt ook het aantal uitkeringen gereduceerd.

Cirkelstad voelt zich verbonden met de wijk of het stadsdeel waarbinnen zij actief zijn. De maatschappelijke impact is zeer duidelijk aanwezig, naast het hergebruiken van materiaal en het creëren van banen, zijn duurzaamheid en innovatie ook belangrijke onderwerpen. De logistiek wordt dusdanig ingericht dat minimaal transport van materialen nodig is. Zo mogen vrachtwagens alleen rijden met minimaal 90% belading, waardoor de CO²-uitstoot wordt geminimaliseerd. Bewerkingsprocessen worden ook zodanig ingezet dat minimaal verbruik haalbaar is. Sloopmachines verbruiken ongeveer 30 liter diesel per uur. Ieder uur dat deze niet draait, wordt 90 kg CO²-uitstoot bespaard.

Community

De community is het waardenetwerk van de organisatie. Tot de community van Cirkelstad behoren de gemeente, de overheid, omwonenden, woningcoörperaties, banken, bouwbedrijven, sloopbedrijven en kennisinstituten.

De aard van de relaties van de verschillende groepen is dat enkele gemeenschappelijke belangen hebben, zoals bijvoorbeeld het creëren van banen. Dit maakt de samenwerking alleen maar beter omdat de deelnemers afhankelijk zijn van elkaar. De afspraken die deelnemers hebben zijn vaak formeel vastgelegd. Afspraken met omwonenden zijn informeel.

Het enthousiasme voor dit idee is vaak groot, alleen dient daadwerkelijk de stap gezet te worden om mee te werken aan het project. Dit gebeurt vooral zodra ideeën tastbaar worden, als afspraken gemaakt worden over de toekomst van een nieuwe Cirkelstad. Het succes van een Cirkelstad ligt bij de betrokkenheid van de community. De community is dan ook grotendeels verantwoordelijk voor het in gang zetten van de Cirkelstad.

Resultaten

De waarden die Cirkelstad creëert bestaan uit vermindering van afval, verhoging van werkgelegenheid en aanzetten tot duurzaam handelen. Wanneer anderen het succes zien, is het waarschijnlijker dat zij dit ook willen proberen. Cirkelstad onderhoudt zichzelf met het geld dat het recyclen van ‘afval’ opbrengt.

Geld is niet het grootste doel. Het hoofdzakelijke doel van Cirkelstad is de principes overbrengen aan verschillende steden in het land. Hierbij is groei een belangrijk aspect, want hoe meer steden mee doen, hoe minder verspilling plaatsvindt. Daarnaast is het belangrijk dat het bewustzijn groeit van de grote hoeveelheden verspilling in steden.

De situatie dat er meer vraag dan aanbod is, of andersom, is altijd mogelijk. Indien er meer aanbod is van sloopmateriaal, dan zou dat kunnen worden opgeslagen of verkocht. Mocht de vraag hoger zijn dan het aanbod, dan is het eventueel mogelijk om sloopmateriaal elders te vinden. In principe betekent dit dat niets verspild wordt en dat is positief.

Conclusie

Is Cirkelstad een Nieuw Business Model? Aan de hand van de kenmerken Nieuwe Business Modellen wordt deze vraag beantwoord.

De coöperatie als beginsel: de deelnemers van de community moeten nauw samenwerken om het concept draaiende te houden. Het netwerk van deelnemers realiseert samen een bepaalde propositie. Naast geld zijn ook materialen en energie ruilmiddelen. Eigendom staat niet centraal; toegang is het belangrijkste. Deelname aan de community betekent deelname aan de waardecreatie. Er is sprake van een lange termijn verbintenis: de projecten van Cirkelstad zijn altijd voor periodes langer dan tien jaar. Er is ook sprake van meervoudige waardecreatie omdat er meerdere soorten opbrengsten zijn. Het is een circulair model, de circulaire hub van Cirkelstad.

Cirkelstad heeft een positieve ecologische, sociale en economische invloed. Dit maakt Cirkelstad een echt NBM. De reikwijdte van Cirkelstad is in principe onbeperkt, aangezien het voor elke stad toegevoegde waarde kan bieden. In de toekomst wil Cirkelstad doorgroeien naar diverse andere steden en Cirkelstad een bekend begrip maken.

Website:         http://www.cirkelstad.nl

Casusauteurs: Steven Hols en Gabriel van Seumeren, studenten Social Enterprise Design van de Minor BM, Hogeschool Utrecht