Binnenkort rijdt er in diverse wijken in Apeldoorn een bus rond van HOOM: een bedrijf zonder winstoogmerk dat in samenwerking met allerlei lokale partijen duurzaam wonen mogelijk wil maken. In het busje kunnen bewoners informatie krijgen hoe ze op hun gebruik van energie kunnen besparen. Het bedrijf HOOM werkt nauw samen met ‘deA’; een duurzame energiecoöperatie, bestaande uit enthousiaste bewoners in Apeldoorn, die zich al enige jaren richt op het duurzaam maken van Apeldoorn. Daarvoor onderneemt zij allerlei duurzame activiteiten voor en met haar leden en klanten, zoals het leveren van groene stroom, het plaatsen van zonnepanelen en het ondersteunen en mogelijk maken van windenergie.
Coöperaties met een duurzame doelstelling zoals deA zijn er veel in Nederland. Alleen al in Gelderland tellen we er een stuk of 25 en dat worden er steeds meer. Het kenmerkende van deze coöperaties is dat burgers zelf het initiatief nemen en zich inzetten voor de kwaliteit van hun directe leefomgeving. Burgers willen iets betekenen voor hun omgeving en streven een gezamenlijk ideaal na: een duurzame samenleving voor de huidige generatie en de (klein)kinderen daarvan. Bovendien willen ze ook nog besparen op hun energiekosten wat direct merkbaar is in hun portemonnee.
Je kunt zeggen dat deze initiatiefnemers meerdere waarden nastreven voor hun directe omgeving en niet alleen gaan voor hun eigen gewin. Buurtbewoners steken de handen uit de mouwen, kopen gezamenlijk zonnepanelen in en leggen deze zelf op de daken in de wijk, ook van die bewoners die daartoe zelf niet in staat zijn. Zelfredzaamheid, do-it-yourself en ‘zorgen voor elkaar’ zijn kenmerken van een dergelijke energieke community.
Anders gezegd: het gaat hier om een democratiseringsbeweging van onderop, gedragen door betrokken buurtbewoners en geïnspireerd door andere waarden dan alleen financiële waarden. Een energiecoöperatie ontwikkelt hiermee een nieuw business model (NBM), zoals omgeschreven door Jan Jonker: collectief gedragen, gedeeld en bestaand uit meervoudige waarden. Dergelijke nieuwe business modellen vormen een economie (een WEconomy) waar burgers als ondernemers aan meedoen met inzet van hun eigen kwaliteiten en competenties.
De vraag die opkomt, is wat de (lokale) overheid doet met deze NBMs, met deze ‘beweging van onderop’. Veelal is de lokale overheid in verwarring. Zijn dergelijke burgercoöperaties wel representatief genoeg? Zijn ze niet alleen bezig met hun eigen stukje achtertuin? Welke moeten we ondersteunen en welke niet en waarom niet? En hoe leggen we dat dan uit aan onze gemeenteraad? Hoe kunnen we dit rijmen met ons gelijkheidsbeginsel als er verschillen ontstaan in de buurten?
Als je recente overheidsnota’s bestudeert, dan zie je een soort doodknuffelen van deze initiatieven en coöperaties. Zo stellen overheden handreikingen op hoe je als burger zelfredzaam kunt zijn… En verschijnen er regelmatig nieuwe websites van overheidswege met allerlei stappenplannen hoe te handelen als initiatiefrijke burger, zonder overigens te vragen of die burger daar wel behoefte aan heeft. Een enkele gemeente biedt de mogelijkheid aan burgers hun initiatief op gebied van energie daadwerkelijk uit te voeren in zogenaamde proeftuinen, waarbij dan wel weer aan allerlei vergunningsvoorwaarden voldaan moet worden.
Dit overziende vindt een lokale overheid het nog steeds lastig een goede vorm te vinden in de groeiende markt van lokale en regionale energiecoöperaties met burgers die zich echt inzetten voor het duurzamer maken van hun omgeving.
Wat kan een lokale overheid dan wel doen? Dergelijke energiecoöperaties in hun eigen waarde laten en ze erkenning en ruimte geven. Niet in de valkuil trappen om coöperaties te zien als een beleidsinstrument en die in te kapselen in het eigen gemeentelijke beleid. Verbinding zoeken met de initiatiefnemers en luisteren naar hun beweegredenen en bespreken hoe (desgewenst) ondersteuning kan worden geboden.
Werk je bij een gemeente en ben je benieuwd wat je kunt leren van burgerinitiatieven en hoe je daar het beste op kunt inspelen? Heb jij plannen om je samen met andere bewoners je in te zetten voor een duurzame samenleving en wil je dan aan de slag met een NBM?
Op 13.11.14 vindt in de Domkerk te Utrecht het symposium Nieuwe Business Modellen plaats. Tijdens dit symposium wordt het boek dat Jan Jonker schreef met 40 co-auteurs over nieuwe business modellen ten doop gehouden. Lezers van Duurzaam Nieuws kunnen met korting naar dit symposium. Indien U zich hier aanmeldt, krijgt u € 25,-- euro korting op de entreeprijs van € 195,--
Dr. Annemieke Traag
Gedeputeerde innovatie en energietransitie, cultuur en erfgoed, jeugdzorg, Provincie Gelderland