De steeds snellere opmars van schone technologie is onomkeerbaar en dreigt tot een enorme koolstofzeepbel te leiden die een wereldwijde economische crisis kan veroorzaken. Dat blijkt uit een gemeenschappelijke analyse door universiteiten in Nederland, Groot-Brittannië en China.
Het idee van de ‘carbon bubble’ is niet nieuw: milieuverenigingen waarschuwen al langer dat olie- en gasvoorraden waardeloos zullen worden als de wereld actie onderneemt tegen de klimaatverandering. Toch is de nieuwe studie opvallend: niet alleen noemt ze de beruchte koolstofzeepbel “onvermijdelijk”, maar ze ziet die ook puur als gevolg van de steeds snellere evoluties in de schone technologie, eerder dan van wereldwijde klimaatactie.
Gevaarlijke zeepbel
Het idee van de ‘carbon bubble’ is eenvoudig: de huidige beurswaarde van olie- en gasreuzen is grotendeels gebaseerd op de reserves die ze in hun bezit hebben, en op de veronderstelling dat ze die ooit ten gelde zullen maken door die voorraden op te pompen.
Maar tegelijk is die veronderstelling strijdig met de beloftes die de wereld deed in het klimaatakkoord van het Parijs: om de klimaatverandering onder de 2 graden te houden, moet het overgrote deel van de olie-, gas- en steenkoolvoorraden in de grond blijven zitten. Kortom: als de wereld de klimaatverandering wil stoppen, kunnen de voorraden niet ten gelde worden gemaakt en keldert de beurswaarde van de bedrijven vroeg of laat. Het enorme economische verlies dat daarmee gepaard gaat, leidt dan tot een wereldwijde economische crisis.
Toch trokken beleggers en investeerders niet meteen massaal hun geld weg uit de bedrijven: velen geloven dat de beloofde klimaatmaatregelen toch niet zullen worden ingevoerd, of toch niet meteen.
1000 tot 4000 miljard
De nieuwe studie doet geen uitspraken over de impact of waarschijnlijkheid van de strengere klimaatwetten, maar concentreert zich op de technologische ontwikkelingen op het vlak van schone energie en efficiëntie, bijvoorbeeld in energieproductie maar ook in transport en het energieverbruik van gezinnen.
Op basis van die ontwikkelingen bouwden de wetenschappers van de Radboud Universiteit in Nijmegen, de Universiteit van Cambridge, Cambridge Econometrics en de Universiteit van Macau een model uit voor de volgende decennia. Ze concluderen dat de snelle technologische transitie op zichzelf onomkeerbaar is en de vraag naar fossiele brandstoffen zal doen afnemen.
De koolstofzeepbel is dus een feit en kan een wereldwijd waardeverlies van 1000 tot 4000 miljard dollar veroorzaken, stellen de wetenschappers. Dat bedrag is vergelijkbaar met de verliezen die tot de financiële crisis in 2007 hebben geleid.
Winnaars en verliezers
Maar die daling van de vraag heeft niet voor alle landen hetzelfde effect, en er zijn winnaars en verliezers. Uit de simulatie blijkt dat de economie van belangrijke productielanden zoals de VS en Rusland tegen 2035 negatief beïnvloed zal worden. Landen en regio’s die momenteel nog veel energie importeren, zoals de Europese Unie en China, zullen dan weer profiteren.
Toch kunnen ook de landen in het verliezende kamp maar beter snel overschakelen op schone technologie, zegt medeauteur Jean-Francois Mercure van de Radboud Universiteit. “Als landen ondanks de dalende vraag naar fossiele brandstoffen blijven investeren in apparatuur om fossiele brandstoffen te winnen, verwerken en vervoeren, dan zullen ze uiteindelijk verlies draaien op deze investering. En dat verlies komt nog eens boven op hun verlies door de dalende export”.
Landen moeten in plaats daarvan de koolstofzeepbel gecontroleerd laten leeglopen, zegt Mercure, door in verschillende industrieën te investeren en door gestaag te desinvesteren uit fossiele brandstoffen. “De manier waarop ze dat doen, bepaalt de impact van de overgang naar koolstofarme alternatieven op de financiële sector.”
Verenigde Staten
Dat geldt ook voor de Verenigde Staten, die zich onlangs terugtrokken uit het klimaatakkoord van Parijs. Ook als het land voet bij stuk houdt, zal het op termijn zijn fossiele brandstofindustrie kwijtraken, zegt Mercure. “Door niet in te spelen op de vraag naar nieuwe koolstofarme technologieën missen ze de boot wat betreft nieuwe werkgelegenheid. Terugtrekking pakt voor de VS daarom op alle fronten slecht uit.”
Blijven de VS wel in het klimaatverdrag, dan kan het land de ontwikkeling van nieuwe technologieën aanjagen en zijn verbruik van fossiele brandstoffen terugdringen, zegt Mercure. Zo kan het nieuwe banen scheppen die de dalende nationale inkomsten kunnen verzachten.
Creatieve destructie
De wetenschappers besluiten dat het overgangsproces richting een koolstofarme economie nu onvermijdelijk is geworden, en het tempo enkel nog afhangt van de manier waarop nieuw klimaatbeleid wordt geïmplementeerd.
Veel bedrijven, pensioenfondsen en overige instellingen beleggen hun geld nu nog in fossiele brandstofaandelen. Maar de “voortschrijdende en onomkeerbare technologische transitie” is onvermijdelijk, en daarmee ook het proces van “creatieve destructie’”, dat maar beter in goede banen kan worden geleid.
“Desinvestering moet met beleid gebeuren”, zegt Mercure. “We moeten zorgvuldig overwegen waarin we nog wel willen investeren.”