Urgenda wil 100% schone energie voor heel Nederland in 2030. Dat wil iedereen met een beetje groen bloed in zijn aderen natuurlijk wel. Maar dat is niet wat we gaan krijgen, alle enthousiasme van Marjan Minnesma en haar club ten spijt.
Vrijdag 14 maart (2014 red.) publiceerde actie-organisatie Urgenda haar plan voor een volledig van duurzame energie voorzien Nederland. “Dit document geeft een visie op een volledig duurzame energievoorziening in 2030. Het laat zien hoe we daar kunnen komen en welke stappen daartoe gezet kunnen worden. We onderbouwen de visie met veel cijfers. We laten zien dat het kán” schrijft Minnesma in de inleiding van het rapport.
Wonen, verplaatsen, eten, produceren en energie opwekken zijn de hoofdpeilers van haar visioen. En elke vergroening berust op uitgangspunten die zo waar zijn, dat ze al bijna cliché zijn geworden. Natuurlijk moeten we elke joule energie besparen waar dat mogelijk is en wat er overblijft zo schoon mogelijk opwekken. Maar daar is nog lang niet iedereen van overtuigd. Om burgers en bestuurders van die noodzaak te doordringen heb je een sterk en realistisch verhaal nodig waarin de feiten voor zich zelf spreken. Maar als je dit verhaal leest ontdek je dat het daar juist mis gaat. Want de cijfers kloppen niet.
Dat begint al met de aanname van de tijd die we nog hebben: 2030 begint toch echt over 15 jaar en negen maanden. In het hele rapport wordt echter gerekend met twintig jaar. Het gevolg is dat de cijfers die er staan met een kwart moeten worden aangepast. Ook de aannames kloppen niet. Een paar voorbeelden.
Over elektrisch rijden. In 2030 zijn 75% van alle auto’s elektrisch, staat er (en wat verderop: 100%). Wat betekent dat? In Nederland rijden er momenteel 8 miljoen auto’s rond en werden er vorig jaar iets meer dan 400.000 stuks verkocht. Als het autobezit niet meer groeit, zouden er over 15 jaar 6 miljoen elektrische auto’s moeten zijn. Om dat aantal te halen zouden er dan elk jaar 400.000 elektrische auto’s moeten worden verkocht. Oftewel: vanaf vandaag worden er alleen nog maar elektrische auto’s verkocht in Nederland. Alleen: die zijn er niet, want wereldwijd worden er nog maar 200.000 per jaar gemaakt. En dan laten we het tekort aan aardmetalen en de zes energiecentrales die nodig zijn om de stroom voor die auto’s op te wekken gemakshalve even buiten beschouwing.
Over energieneutrale woningen. Vanaf nu moeten er 250.000 woningen per jaar energieneutraal worden gemaakt. Dat zijn 1000 woningen per werkdag. Zonnepanelen spelen daar een belangrijke rol bij. Stel nu dat elke woning voor de helft van zijn elektriciteit zou voorzien met zonnepanelen, 8 panelen per woning. Dan zouden er jaarlijks net zoveel zonnepanelen moeten worden geïnstalleerd als het totaal van alle zonnepanelen in Nederland bij elkaar. Of die te leveren zijn, en of er voldoende vakmensen zijn om die te installeren, daar wordt niet over gerept. En dat is nog maar één aspect van de renovatie.
We hebben in de paar dagen na het verschijnen van het rapport natuurlijk niet alle voorstellen kunnen doorrekenen. Wel is duidelijk dat er telkens wordt uitgegaan van omstandigheden en capaciteit die er in werkelijkheid niet zijn. En dan zijn er natuurlijk nog zaken als regelgeving, gedragspatronen, gevestigde belangen, in en vooral ook buiten de energiesector. Want transitie gaat niet alleen maar over energie.
“Het is dus een conservatief model en op ons verzoek is daar waar er keuzes gemaakt moesten worden, steeds conservatief gekozen, om niet van onrealistisch optimisme te worden beschuldigd.” staat in de samenvatting te lezen. En ook: “De conclusie is dat een geheel duurzame energievoorziening in 2030 mogelijk is. Er zijn geen technische belemmeringen.” Maar bij een klein beetje doorrekenen blijken die er wel degelijk te zijn en dat ondergraaft de geloofwaardigheid van de claim.
De urgentie van een groene transitie staat als een paal boven water. Daar hoeven we niet meer over te discussiëren. Maar de geloofwaardigheid van die boodschap, zeker naar het achterblijvende (en vaak sceptische) deel van de bevolking die nog moeten aanhaken bij duurzaamheid, wordt volledig ondergraven door het kiezen van onrealistische perspectieven. Natuurlijk gebruikt iedereen wel eens een leugentje om bestwil om zijn motieven wat meer aandacht te geven. Maar het is ronduit verbijsterend om te lezen dat er conservatief wordt gerekend om niet van onrealistisch optimisme te worden beschuldigd, terwijl feitelijk door het ontbreken van enig verband met de realiteit de geloofwaardigheid van de hele duurzaamheidbeweging discutabel dreigt te worden. Dat kan toch de bedoeling niet zijn.
In een complexe en internationaal geïntegreerde samenleving is het onmogelijk geworden om met een druk op de knop ontwikkelingen haaks door de bocht te sturen, hoe goed bedoeld de motieven en hoe urgent de situatie ook zijn. En dat moet je ook niet willen, want er liggen legio onbedoelde nevenwerkingen op de loer die ieder afzonderlijk je volledig onderuit kunnen halen. Denk maar aan de massale werkloosheid die in de automotive sector ontstaat als we ineens allemaal elektrisch zouden rijden. Want inderdaad, die dingen hebben bijna geen onderhoud nodig en gaan schier eindeloos mee.
Hoe het wel kan is een vraag die iedereen voor zich zelf zal moeten beantwoorden. Veel maatschappelijke ontwikkelingen zijn bijna zelforganiserend geworden. Planmatige sturing van bovenaf werkt steeds minder en het zijn juist de kleinschalige en lokale netwerken die een eigen vorm van ecosysteem weten te ontwikkelen, die succesvol blijken te zijn. En die waarschijnlijk ook de veerkracht bezitten om de aankomende crises te doorstaan.
De meer rigide delen van de samenleving zullen uiteindelijk worden opgeruimd door de crises die ze zelf mee veroorzaken. Dat geldt voor bedrijven die te lang doorgaan met het maken van producten die steeds minder mensen willen hebben. Die schieten in één keer door en verdwijnen; Kodak is daar een mooi voorbeeld van. Dat geldt voor bedrijven en huishoudens die zich niet voorbereiden op een aanstormende energiecrisis. De energierekening haalt ze uiteindelijk wel onderuit.
En dat geldt voor staten die door klimaatverandering en extreem weer worden afgerekend op hun lakse beleid en die uiteindelijk de herstelkosten van de opeenstapelende rampen niet meer kunnen betalen. Als gevolg zullen grootschalige infrastructuren instorten en juist kleinschalige, decentrale en onafhankelijke netwerken overleven. Wie controle heeft over zijn eigen energie, zijn eigen voedsel en zijn eigen geld(systeem) heeft de beste papieren in die nieuwe werkelijkheid.
De aanbevelingen in het Urgenda-rapport die daarop zijn afgestemd vormen de waarde er van: vergroen je handelen, doe dat zelf en samen met je buren en vrienden. Doe dat als burger en als bedrijf. En hoe sneller je dat doet, des te beter is je uitgangspositie in de komende transitietijd. Darwin doet zijn werk wel. Maar hij laat zich niet vastleggen op hoe en wanneer.
Peter van Vliet