De polarisatie in Europa groeit, de electorale steun voor populisten is erg groot. Overal zijn grote groepen ‘ontevredenen’ te vinden. Waar komt die onvrede vandaan en waarom lijkt de gangbare politiek nergens in staat daarop een goed antwoord te formuleren? Is onze democratie sterk genoeg om met deze tegenstellingen om te gaan? VPRO Tegenlicht onderzoekt de beste ideeën om onze democratie weerbaarder te maken tegen de autoritaire verleiding.
De kloof in de samenleving lijkt steeds groter. Globalisering, migratie, groeiende ongelijkheid, tanende bestaanszekerheid en de huidige coronacrisis lijken westerse maatschappijen in tweeën te splitsen. Overal voelen grote groepen zich niet vertegenwoordigd, en dankzij sociale media kunnen zij elkaar steeds makkelijker vinden. En tegelijkertijd worden zij steeds makkelijker gevonden door radicaal rechtse influencers en politici.
De Amerikaan Caleb Cain haalde de krant als een door het Youtube-algoritme geradicaliseerde jongen. Maar ergens tussen alt-light en extreemrechts trok hij zelf aan de rem. En nu probeert hij in gesprek te gaan met mensen die in hetzelfde schuitje zitten om hopelijk de kloof in zijn land te helpen dichten. Volgens Cain is er veel meer aan de hand dan een uit de hand gelopen algoritme. De grauwe uitzichtloosheid van het gedeïndustrialiseerde stadje waar hij opgroeide, symboliseert de gebroken Amerikaanse droom die voor hem en veel anderen aan de basis van hun onvrede ligt.
Mensen in industriesteden als die van Cain zagen de fabrieken sluiten, de macht van de vakbonden afbreken en de partij die normaal voor ze opkwam veranderen in een partij voor de professionele klasse. De Amerikaanse schrijver Thomas Frank spreekt van het verraad van de werkende klasse door de partijen die van oudsher voor hen opkwamen. Partijen die betoverd raakten door het idee van bestuur door een professionele klasse van hoogopgeleide experts.
Mark Bovens van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) ziet de scheiding tussen lager- en hogeropgeleiden en het dramatisch gebrek aan vertegenwoordiging in de politiek als oorzaak van de onvrede. Meer dan negentig procent van de Kamerleden heeft een hbo(+)-opleiding. Onder de bevolking is dat slechts dertig procent. Volgens Bovens is het van levensbelang voor onze democratie dat meer lageropgeleiden doorstromen naar posities met invloed en macht. Ooit speelden de vakbonden hierbij een belangrijke rol, maar ook daar zwaaien academici inmiddels vaak de scepter. Dat het ook anders kan zien we in IJmuiden, één van de weinige plekken waar de vakbond nog groeit en waar staalarbeider Stanley Bostdorp deel uitmaakt van het bestuur van FNV metaal.
De Vlaamse schrijver David Van Reybrouck ziet nog een andere hoopvolle weg naar een betere vertegenwoordiging in de politiek: een burgerraad. Ostbelgien is de eerste plek ter wereld waar zo’n burgerraad met 24 willekeurig door het lot aangewezen burgers een permanent onderdeel van het lokale bestuur is geworden. Raadslid Didier Lejeune is doordeweeks opzichter bij een bouwbedrijf, maar een aantal zaterdagen per jaar is hij de trotse voorzitter van deze burgerraad.
Met de Nederlandse verkiezingen voor de deur brengt VPRO Tegenlicht in kaart hoe kwetsbaar onze democratie is en wat veelbelovende manieren zijn die weerbaarder te maken tegen de autoritaire verleiding.
Met o.a. Thomas Frank (schrijver en politiek analist), David van Reybrouck (schrijver en cultuurhistoricus), Mark Bovens (hoogleraar bestuurskunde / lid van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid), Caleb Cain (voormalig alt-righter / deradicaliseringsactivist), Stanley Bostdorp (staalarbeider en bestuurslid FNV Metaal) en Didier Lejeune (deelnemer Burgerraad Ostbelgien).
