Wat de toekomst brengen moge*, het einde van het kapitalisme?
Afgelopen najaar heb ik een serie stukjes geschreven waarin ik beweerde, en naar mijn idee aantoonde, dat aan het tijdperk van economische groei een einde is gekomen. Hoe dat zal gebeuren, abrupt of geleidelijk, en op welke termijn kon ik echter niet precies aangeven - maar het zou zeker geen jaren meer duren. Wat ik me toen niet realiseerde is dat ik in feite het einde van het kapitalisme aankondigde.
Het einde van het kapitalisme is al voorspeld zolang het bestaat, en met name als het in crisis verkeerde. De bekendste voorspelling is natuurlijk die van Marx en Engels, medio negentiende eeuw. Die voorspelling werd uitgewerkt in Marx' bekende werk Das Kapital, aan het einde van die eeuw. Toen verkeerde het kapitalisme in zijn eerste grote crisis, met name doordat de uitbuiting van de arbeiders zodanige vormen aannam dat het de consumptiecapaciteit van de overgrote meerderheid van de bevolking aantastte. Maar het kapitalisme is toen 'gered' door de sociaal democratie, en meer nog door de eerste wereldoorlog, die productie en consumptie weer aanzwengelde.
De tweede grote crisis van het kapitalisme vond plaats, zoals we allemaal wel weten, in de dertiger jaren. Hoewel na de beurscrash van 1929 de economie in de dertiger jaren wel weer wat opkrabbelde (met name in Amerika, door de New Deal van F.D. Roosevelt), beleef het kwakkelen (eigenlijk net als nu), met name in Duitsland. Pas de opkomst van het nazisme en de Tweede Wereldoorlog bracht het uiteindelijk herstel.
De derde crisis is nu (sinds 2008). En deze keer zijn er geen tekenen dat we deze crisis te boven zullen komen. Er zijn daarvoor een aantal redenen: het financiële stelsel is nog net zo wankel als in 2008, traditionele groei- en inflatie bevorderende maatregelen blijken niet te werken (wegens gebrek aan succes worden deze maatregelen verlengd en versterkt, met alle risico's van dien), de productiviteit stijgt al jaren niet meer en arbeid als productiefactor blijkt minder en minder nodig. In plaats daarvan komt kennis en informatie als productiefactor, maar dat is een factor die per definitie niet beperkt aanwezig is, dus niet schaars is en waarop dus geen winst kan worden gemaakt (bepaalde specialistische kennis kan tijdelijk wel schaars zijn, maar dat betreft slechts een beperkt deel van de economie). In het najaar heb ik bovendien laten zien dat de klimaatcrisis de neergang van het kapitalisme nog versterkt.
Wat ons te wachten staat is een omwenteling in de economie, en daarmee in onze hele samenleving. Dat zou geen probleem hoeven te zijn, als onze leiders in de politiek en in het bedrijfsleven beleid zouden ontwikkelen om deze omslag te bewerkstelligen. Helaas is daar geen spoor van te zien, in tegendeel. De overgrote meerderheid wil graag alles bij het neo-liberale oude houden. Ik weet natuurlijk ook niet precies hoe die nieuwe samenleving er uit zou moeten zien. In elk geval lijken een paar trends wel duidelijk: een veel groter aandeel in de economie van coöperaties, een uitbreiding van wat we als 'commons' (gemeenschappelijke hulpbronnen en productiefactoren) beschouwen, een verduurzaming van de economie, met tegelijkertijd een verschuiving van nationale machtscentra naar enerzijds regionale en kleinschalige en anderzijds supranationale verbanden. Maar als hiervoor geen beleid wordt ontwikkeld, zal dit niet vanzelf gebeuren, en gaan we een tijd van grote spanningen, chaos en (wellicht gewelddadige) conflicten tegemoet.
"Wat de toekomst brengen mogen, ons geleidt des Heren hand" luidt het aloude kerklied. Niet dus: het zal van ons zelf moeten komen.
Erik van Praag
*) Dit blog is geïnspireerd op het artikel van Casper Thomas in De Groene Amsterdammer van 25 februari: Beter wordt het niet.
Bronnen:
Paul Mason, Postkapitalisme: Een gids voor de toekomst, 2016
Meer artikelen uit de categorie: Inzicht, Opinie
Alvast bedankt - en blijf gezond!
Hallo,
Drie vragen van VeRe
KUNNEN de huidige machthebbers / beleidsmakers buiten spel gezet worden ?
– HOE ?
– Kunnen mijn buurman en ik helpen ?
Antwoord:Onderzoek door studenten laten uitvoeren.
Wij hebben dat meerdere keren laten doen. Enkele voorbeelden voor onderzoek:
Hoe zit het met beinvloeding kopers?
Bij vakantie vliegreizen staat niet hoeveel CO2 de lucht ingaat. Bij roken en lenen is het verplicht een waarschuwing te plaatsen.
Gezamelijk een standpunt maken voor ingezonden artikelen en verstrekken aan politike partijen.
Standpunt geven bij buren en vrienden.
Platform zoals nu bij “duurzaamnieuws” uitbreiden naar een nadere persoonlijke kennismaking. Dus een datum afspreken om bijelkaar te komen. Ik woon in Bolsward en wat ons betreft kan dat mogelijk een eerste keer bij ons thuis met enkele personen.
Gr. Hilbrand
De ideeën van Hilbrand lijken mij voor de hand liggend, waardevol en wellicht haalbaar.
Om ze ook haalbaar te maken zouden echter zowel de huidige machthebbers als de huidige beleidsmakers buiten spel gezet moeten kunnen worden.
.
Ik heb helaas meer vragen dan oplossingen.
…..Vragen in dit verband zijn :
– KUNNEN de huidige machthebbers / beleidsmakers buiten spel gezet worden ?
– HOE ?
– Kunnen mijn buurman en ik helpen ?
Liefs
Economische groei hoeft niet meer. Het is slecht voor de duurzaamheid.
Beter is het om te spreken van selective groei.
Bij ons zijn er al genoeg goederen in omloop. Met hergebruik en reparaties is er veel te realiseren. Door heffingen op arbeid te verlagen kan dat gestimuleerd worden en kan van een geleidelijk proces worden gesproken. Bijvoorbeeld goederen belasten met 25 % BTW en arbeid vrij maken van BTW.
Van Praag denkt nog steeds in traditionele termen. Daarmee zal hij nooit iets oplossen. Hij gaat voorbij aan het feit dat sinds mensen heugenis sprake is van cycli, dwz golfbewegingen. De Chinezen weten dat al sinds 5.000 jaar.
Met de mechanisering eind 19e eeuw kwam een economische omwenteling. Nu met automatisering en robotisering doet zich dat weer voor.
De enge definitie van economische groei, nl het vertalen van de resultaten van werkzaamheden in financiele waarden heeft geleid tot hantering van monetaire instrumenten die financiele markten opblazen met gebakken lucht en verlegging van koopkracht naar groepen die niet kopen maar oppotten.
Het woord “kapitalisme” verwijst naar een historisch denkpatroon. Als we echt vernieuwing willen zullen we ons denkpatroon moeten veranderen. De oude definities gelden niet meer.
Het morrelen aan bestaande structuren betekent geen vernieuwing.
Wat nodig is, dat is daadkracht en niet de eindeloze borrelpraat van Erik van Praag, die zijn “inspiratie” opdoet uit artikelen van anderen.
‘t Is ook moeilijk om voor wijsheid te kiezen
als slimheid / sluwheid zo veel méér oplevert!
Ik zie helaas nog steeds geen einde aan het kapitalisme, kijk eens naar Dubai, waar afgrijselijke hoogbouw met gouden meubelen,dure Rolls-Royce s als taxi, polities in ferraris rijden terwijl in het zelfde gebied in Yemen kinderen letterlijk dood hongeren.
Was het maar zo dat alles gelijk werd, dat alle rijkdom verdeeld werd.
Sommigen hebben gewoon genoeg aan wat ze nodig hebben,
anderen hebben pas genoeg aan wat ze nog niet hebben
.
Zolang we die ‘anderen’ straffeloos hun gang laten gaan
groeit de krisis vrolijk door.
L.s.
Waar gaat het allemaal om TRANSITIE. Als we iets meer afstand nemen dan zien we wellicht het volgende.
Het huidige systeem van waardecreatie – toegevoegde waarde – montair systeem – dat heeft zijn tijd gehad. Immers economische groeit betekent niets anders dan meer uitgeven dan ontvangen dus financieren! Dat laatste zijn we steeds minder genegen te doen. Wat is dan het alternatief?
Het kopen van een product in de huidige samenleving bestaat uit een beslis moment, wat koop je, en een afreken moment, geld betalen. Geld vertelt niets over de aard van de transactie. Data die daaraan ten grondslag ligt vertelt alles over de aarde van de transactie.
Wij zijn zelf als mens data. Immers wij hebben goederen en diensten nodig om te leven in de huidige maatschappij. Wij weten heel goed welke producten en diensten dit zijn op basis van alles wat wordt geregistreerd bij het centraal bureau voor de statistiek.
Als je al die goederen en diensten met behulp van een formule contant zou maken zou iedereen bij geboorte een data set hebben waarin je voor de rest van je leven in de primaire behoeften kunt voorzien. Het uitruilen van data dient dusdanig te zijn dat de ontvanger dezelfde data kan gebruiken om goederen en diensten te verwerven.
Dit systeem kan zich ontwikkelen doordat mensen bereid zijn te werken/ondernemen/investeren. Het voert hier te ver om deze gedachten uit te schrijven. Echter het kan wel een alternatief zijn voor de huidige status quo van de samenleving.
De overgang zal geleidelijk plaats vinden. Wij dienen als mens wel op te letten dat ontwikkelingen van Google en Facebook qua big data begrensd worden. Anders zullen deze ondernemingen net zoals de banken nu de macht hebben. En dat is iets wat men niet meer wil. (echter Google heeft al een banklicentie in diverse landen dus kunnen we dit wel stoppen??)
Er is wat mij betreft een ontwikkeling en alternatief.
Jouw theorie volgend zijn we op weg naar de derde wereldbrand om de economie te redden. Niet onwaarschijnlijk, als je ziet wat er in het Midden-Oosten gebeurt…
Er is geen crisis. De rijken trekken alle geld bij de armen weg. Een omslag komt nog niet. Eerst moeten de vermogenden hun rijkdom veilig stellen…