In 1984 bracht ik de meest succesvolle popmuzikanten van die tijd bijeen om een “supergroep” te vormen die we Band Aid noemden, om geld in te zamelen voor voedselhulp in Ethiopië. Het jaar daarop werd zelfs een nog groter gezelschap gevormd voor Live Aid, een groot fundraising-initiatief rond muziek en concerten dat tot op de dag van vandaag bestaat. Op het vorige maand georganiseerde International Forum on Food and Nutrition van de Barilla Foundation had de duurzame – en steeds urgentere – behoefte aan inspanningen om de voedselzekerheid te versterken niet duidelijker kunnen zijn.
Het lot van de inwoners van het Paaseiland is illustratief voor de huidige problemen van de wereld. Ergens in de twaalfde eeuw baande een groep Polynesiërs zich een weg naar een afgelegen vulkanisch eiland waar dichte bossen voorzagen in het voedsel, de dieren, en de gereedschappen en materialen waarmee honderden ingewikkelde en mysterieuze stenen beelden gebouwd konden worden. Maar beetje bij beetje vernietigden de mensen die bossen, waardoor ze uiteindelijk sociale, culturele en fysieke zelfmoord pleegden.
Steeds minder grond voor landbouw
Vandaag hebben we, in relatieve termen, gezamenlijk nog slechts een klein stukje bos over – dat we in rap tempo aan het vernietigen zijn. We hebben steeds minder grond om landbouw op te bedrijven, en de woestijn rukt op. Het voedsel dat we produceren wordt dikwijls weggegooid, terwijl bijna een miljard mensen niet genoeg te eten heeft – een realiteit die velen geen andere keuze laat dan te emigreren.
De meeste media-aandacht gaat uit naar migranten die gewapende conflicten ontvluchten (denk aan Syrië) of naar migranten die op zoek zijn naar betere economische kansen dan ze thuis hebben (denk aan Nigeria of Pakistan). Maar het verband tussen voedselschaarste en migratie is sterker dan degenen die niet tot de hongerlijders behoren misschien denken.
Conflicten door gebrek aan voedselzekerheid
De opstanden van de Arabische Lente van 2010/2011, die tot een enorme golf vluchtelingen hebben geleid, werden bijvoorbeeld op gang gebracht door een stijging van de tarweprijzen, waardoor wijdverbreide voedselrellen uitbraken die uitmondden in bredere politieke revoluties. In feite kunnen de meeste gewapende conflicten, en de massale ontheemdingen die zij veroorzaken, worden herleid naar gebrek aan voedselzekerheid.
Terwijl het arme Zuiden omkomt van de honger, doet het rijke Noorden zich tegoed. Ruim twee miljard van ons zijn te zwaar, als gevolg van de consumptie van suikers die te weinig energie geven en voedselproducten die te rijk zijn aan verzadigde vetten. Volgens de Food and Agriculture Organization (Voedsel- en Landbouworganisatie, FAO) van de Verenigde Naties zou slechts een kwart van het voedsel dat we ieder jaar weggooien of laten bederven genoeg zijn om 870 miljoen hongerige mensen te voeden. Wereldwijd wordt een derde van alle landbouwgewassen ongebruikt vernietigd. Net als de inwoners van Paaseiland zijn we hard op weg naar zelfvernietiging.
Bovendien dreigt de door ons toedoen veroorzaakte klimaatverandering de bestaande druk op de voedselvoorraad te versterken, wat gevolgen heeft voor de migratie. In een vorig jaar december gepubliceerdrapport voorspelde het European Political Strategy Center (Europees Centrum voor de Politieke Strategie) van de Europese Unie dat de steeds vaker voorkomende droogten en overstromingen “alle andere factoren achter de migratie” naar de achtergrond zullen verdringen. In 2050 zal in de hele wereld één miljard mensen van huis en haard verdreven zijn. Zelfs de laagste schatting van 25 miljoen klimaatvluchtelingen, zo waarschuwt het rapport, “zou het huidige aantal vluchtelingen en intern ontheemden volledig in de schaduw stellen.”
Verspilling bestrijden
De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat er wel een paar stappen worden gezet om de voedselverspilling en -schaarste aan te pakken. Dit jaar heeft de Europese Commissie bijvoorbeeld voorgesteld de landbouwsubsidies, die bijdragen aan de overproductie, te verminderen. Maar deze aanpak – waar in termen van “evolutie” over wordt gesproken, en niet in termen van de “revolutie” die noodzakelijk is – is op geen enkele manier toereikend.
Het gemeenschappelijk landbouwbeleid van de Europese Unie is lange tijd zeer problematisch geweest. Dit beleid heeft het mogelijk gemaakt dat belastinggeld werd uitgegeven aan het verbouwen van overtollig voedsel, dat vervolgens (tegen extra kosten) in pakhuizen werd opgeslagen en uiteindelijk (tegen nog meer kosten) werd vernietigd. Het systeem is in de loop der jaren enigszins verbeterd, maar nog lang niet genoeg. Het Amerikaanse landbouwbeleid is even verkwistend.
Wat nodig is, is niet slechts een politiek aanvaardbare aanpassing van het bestaande beleid, maar een radicale hervorming die échte resultaten benadrukt. Helaas is onduidelijk of er politici zijn die zijn opgewassen tegen deze taak, of dat nu in de instabiele en gepolariseerde VS is, of in het onslagvaardige Europese Parlement en bij de Europese Commissie.
We hadden gisteren onze inspanningen al moeten intensiveren, maar vandaag de dag moeten we een nieuwe aanpak omarmen. We kunnen de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen van de Verenigde Naties – inclusief doelstellingen als “de halvering van de mondiale voedselverkwisting per hoofd van de bevolking op retail- en consumentenniveau, en de terugdringing van voedselverlies in de productie- en aanbodketens vóór 2030” – bespreken totdat we een ons wegen. Wat ertoe doet is een goed ontworpen, effectief en samenhangend beleid dat op duurzame wijze ten uitvoer wordt gelegd. En dat is nergens te bekennen.
Niet wachten op de anderen
De aarde is 45 miljoen eeuwen oud, maar onze eeuw is uniek, omdat het de eerste is waarin een soort de hele basis van zijn eigen bestaan kan vernietigen. Toch lijken wij ons, net als de inwoners van Paaseiland, niet bewust van deze bedreiging van ons bestaan en geven we er de voorkeur aan standbeelden op te richten in plaats van te werken aan duurzame overlevingsstrategieën.
Zullen we onze problemen pas onder ogen zien als ons land een woestijn is geworden, als onze gezondheidszorg door de toegenomen druk ineengestort is, als zelfs de rijken met voedseltekorten te maken krijgen, als schoon drinkwater schaars is geworden en als onze kusten door zeewater worden overspoeld? Tegen die tijd zal het te laat zijn en zal ons lot bezegeld zijn.
De grootste bedreiging voor onze planeet is het geloof dat anderen haar wel zullen redden. Ieder van ons moet de ernst van onze situatie tot zich door laten dringen en echte actie eisen om daar verandering in te brengen. En dat betekent dat u ook in beweging moet komen.
Bob Geldoff
