Welke impact wil je hebben?

Wie dezer dagen én maanden het nieuws volgt, al is het maar een beetje, ziet wereldbreed mensen opduiken die impact willen maken. Die de koppen van de kranten domineren, het nieuws meerdere dagen in de greep houden. Daar gaat het kennelijk om. Je vliegt op dienstreis naar het Midden-Oosten om daar voor pak hem beet 100 miljard euro aan wapens te verkopen én te vertellen bij te willen dragen aan de vrede. Of je kunt ook thuisblijven en 100.000 mensen en meer uit hun baan zetten, waarmee je het sociale kapitaal van een land voor een paar decennia aan gort helpt.

Sterke leiders, daar gaat het kennelijk om. Die zijn kennelijk ‘goed bezig’ als ze mensen afbekken, discriminatie bevorderen en het justitiële systeem naar hun hand proberen te zetten. Met dat soort mensen is respect voor het verleden ver te zoeken en riskeert de toekomst een dramatische puinhoop te worden. Maar terwijl dat gebeurt, kan je het daar in-en-in radicaal niet mee eens zijn.

Geweld inkopen én gebruiken

Er moet iets gebeuren om dat soort ontwikkelingen te stoppen. Dus besluit je alleen of samen tot een anti-daad; één met impact. Als gevolg rijdt de één in op de bezoekers van een kerstmarkt, of de ander met een vrachtauto over een boulevard met argeloze wandelaars, en weer een ander blaast zich op te midden van de feestgangers van een concert. Linksom of rechtsom: het leidt tot gruwelijkheden, angst, leed, verdriet, verminking en pijn. En nee, het is niet mogelijk de daad van één man te vergelijken met de impact van geweld dat ingekocht kan worden met een pervers bedrag aan geld voor wapens.

Formeren met respect

Nederland staat al een aantal maanden stil. Ministers, staatssecretarissen en ambtenaren passen ‘op de winkel’, geven alleen het hoogstnoodzakelijke uit, maar zijn eerst en vooral in blijde afwachting van een nieuwe regering. Dan is er een regeerakkoord, dan zijn er weer plannen en vergezichten en dan kan iedereen weer aan de bak. Maar wie het verbale slepende getouwtrek op het Binnenhof volgt, kan zich niet losmaken van wanhoop. Er zijn keurig verkiezingen gehouden, er zijn duidelijke uitkomsten, maar … en dan begint het … die laten resultaten zien waarbij dat wat we wensen en dat wat we werkelijk kiezen niet meer harmonieus te verenigen lijkt. Dus sluiten we bij voorbaat grote groepen legale stemmers uit.

Nee dit is geen pleidooi voor ultra wat dan ook, alleen maar een scherpe en kritische kanttekening bij het lage democratische gehalte van een moeizame formatie. De absurditeit is straks dat we een minderheidskabinet krijgen zonder dat de democratisch gekozen winnaars daarin vertegenwoordigd zijn. Het is dus niet verwonderlijk als iemand in Nederland op de gedachte komt om op een radicale manier zijn ongenoegen over deze gang van zaken kenbaar te maken. Een vrachtauto is gemakkelijk gehuurd en het vinden van een mensenmassa bij een concert, een markt of gewoon de zaterdagse boodschappen is probleemloos.

Stuurloze Ark van Noah

Is er nog een richtinggevend en beetje zinnig antwoord te vinden, al laverend tussen de democratisch gekozen stuurlozen en de leiders die, alhoewel ook democratisch gekozen, kennelijk de toon kunnen zetten met een enge en bombastische retoriek? Natuurlijk, de geschiedenis herhaalt zich, maar wordt ondertussen op een wereldwijd speelveld wel steeds gepolariseerder, intoleranter, extremistischer. Het is dus ook wel een beetje logisch dat ze er in Den Haag niet uitkomen. Jarenlang ben je lijsttrekker geweest met genuanceerde standpunten waar we alleen in de lage landen iets van begrepen en nu moet je met je kop in de wind en alle shit die je dan naar je toe krijgt verantwoordelijkheid nemen voor een maatschappij die nog het beste lijkt op een stuurloze Ark van Noah. Die niet stopt bij de grens, bij geen enkele grens.

Ga er maar aan staan. Want kabinetten uit het recente verleden geven geen enkele garantie op een regeerbare constellatie in de nabij toekomst. En dan laten we en passant een ranzig rommelende partijvoorzitter die beweerde integriteit hoog in het vaandel te hebben staan, gewoon vallen. Kijkend naar zijn volgevreten omvang dan kan hij nog wel een poosje teren op oude voorraden. Hoe pijnlijk ook, het zijn bijzaken.

En nu dan, hoe verder?

Het is mooi weer, de zomer breekt aan, de caravan is vertrek klaar, het bier staat koud, dus … zoek het er maar mee uit. Het zal mijn tijd wel duren. We hebben als gewone mensen toch geen impact. Deels en pijnlijk onvermijdelijk is dat waar. Maar tegelijkertijd en toch en ondanks alles moeten we niet opgeven om zindelijk en zinnig te blijven denken in tijden van grote verwarring. Om koers te houden op waarden die we met elkaar delen, die ertoe doen, die boven partijbelangen en standpunten uitstijgen.

Een maatschappij, een democratie dat zijn wij, in weerwil van alle conflicten en controverse. Daar heeft niet één persoon, één geloof of één overtuiging het voor het zeggen. Hoe lastig ook, er is maar een woord wat aangeeft waar het echt om gaat en dat heet samen-leven. Dat doen vraagt zorg en aandacht, dat vraagt tolerantie, dat vraagt geduld, dat vraagt visie, dat vraagt daadkracht en een luisterend oor.

Maar boven alles vraagt het om de fundamentele bereidheid het samen te willen doen. Want samen-leven gaat niet vanzelf, is hard werken. De bereidheid dat samen te doen is momenteel, verdrietig genoeg, ver te zoeken. En toch, en toch, in weerwil van dat alles doe ik daar niet aan mee. Ik stop mijn tijd in onderzoek, in onderwijs en in een scala aan praktische projecten in de hoop een beetje impact te hebben op een transitie richting een andere samen-samenleving. En u? Waar stopt u uw tijd in?
Jan Jonker

Jan Jonker is hoogleraar Duurzaam Ondernemen aan de Radboud Universiteit te Nijmegen. Deze column is geheel op persoonlijke titel geschreven. Zijn werk concentreert zich op een transitie richting een veranderende economie. Samen met Hans Stegeman, Niels Faber en Ivo Kothman heeft hij in 2016-2017 een onderzoek uitgevoerd naar de stand van het land rond de Circulaire Economie. Het resultaat is opgeschreven in een handzaam boekje dat inzicht geeft in de bouwstenen voor circulaire business modellen én een top 100 van circulaire MKB bedrijven bevat. Het boekje is voor een bescheiden bedrag hier te bestellen.