Zorg voor en om elkaar is zo oud als de mensheid zelf. Na WOII heeft Nederland de samenleving strakker georganiseerd, daarbij voorop lopend in het bedenken en ontwikkelen van nieuwe technieken en verbeteren van bestaande toepassingen.
Er was genoeg geld voor onderwijs en een groeiende ruimte voor het zorgdomein. De zorg voor ouderen werd verleend in bejaardenhuizen, waar ook kerngezonde 65-plussers gingen wonen. Bejaardenhuizen werden verzorgingshuizen en anno 2016 zijn het vooral verpleeghuizen geworden. De zorg voor onze ouderen is toebedeeld aan professionele organisaties, die echter dezelfde organisatiemodellen gebruiken als in het zakelijke domein gewoon is.
Een hobbel in de weg
Waar het produceren van auto’s en computers gediend is met deze organisatiewijze, staat het gehanteerde business model in dienst van het sociale domein sterk onder druk.
We kiezen onze auto of computer vanwege zijn prestaties, uiterlijk en andere kwaliteiten die we als eindgebruiker waarderen. Lang niet iedereen wil meer de ballast van ‘bezit’ en we ontdekken de meerwaarde van het opnieuw leren delen. Wel uitdrukkelijk vanuit het gebruikersperspectief; simpel samengevat in het begrip ‘klant’.
Uit de pas gaan lopen
De groeiende onderwijs- en zorgorganisaties werden qua besturing steeds meer het exclusieve domein van politiek en governance. Leidende principes in het zakelijke organisatiedomein werden naadloos gekopieerd. De rechten van bestuurders, positie en aanzien werden meer leidend, maar ze vergaten in te grijpen. Bovendien was er een overheid die hen hielp bij het opschalen en het daarbij behorende organisatiemodel (business model) accepteerde. De aandacht voor het primaire eindproduct verdween te ver uit beeld. Waar in de zakelijke markt dit gedrag door de consument direct wordt afgestraft, (bijvoorbeeld Volkswagen en de sjoemelsoftware), wordt het meten van kwaliteit in onderwijs en zorg, op basis van het persoonlijke gebruikersperspectief, nauwelijks toegepast.
Betalen wordt een probleem
Ongeveer 10 jaar geleden was de onderwijsbegroting hoger dan de zorgbegroting; nu is de zorgbegroting ruim het dubbele van de onderwijsbegroting.
Beleggers ontdekten de zorgmarkt (en inmiddels ook coöperatieve woningbouw) als aantrekkelijke beleggingsmogelijkheid met een stabiel rendement. Hé,... rendement op zorg?! Met belastinggeld wordt dus winst gemaakt en deze winst gaat niet naar de onderwijs- of zorginstelling, maar gaat steeds vaker naar een buitenlandse belegger.
Een duidelijk voorbeeld van de klassieke/conventionele economie waarin de bronnen worden uitgeput en er geen aandacht is voor de toekomst. Nederland loopt achter de feiten aan en moet noodgedwongen ingrijpen. De groeiende zorgbegroting moest een halt toegeroepen worden. De zorg moet weer decentraliseren; taken moeten worden opgepakt door gemeenten en wijken.
Terug naar oude paden
Blijkbaar laten menselijke waarden zich niet lineair vertalen in begrotingsgeld. Waar ik als persoonlijke klant zakelijk steeds meer gerespecteerd wordt, verwacht ik dit ook in andere levensdomeinen. De roep om waardigheid en een goede behandeling in de zorg werd steeds luider. Het centraal stellen van de (zorg) organisatie en centralistisch denken is onhoudbaar geworden. Er zijn transities nodig om vanuit het juiste perspectief te kunnen organiseren.
Samen op nieuwe routes
De decentralisatie van de zorg dient echter met veel minder financiële middelen vormgegeven te worden; toch moet deze zorg van gelijkwaardige kwaliteit zijn.
Inmiddels zijn vele wijk- en buurteams lokaal actief, die in 2016 in het diepe zijn gesprongen zonder leertijd. Professionele zorgorganisaties zijn hun autonomie kwijt. Velen waren te laat in het onderkennen van de fundamentele veranderingen. Proactieve professionals stapten over naar wijkteams, waar ze mogen werken zoals het ooit bedoeld was.
Na een jaar van wennen ontdekken de wijk en de wijkteams elkaar steeds verder. Er is sprake van een versnelling van groei, van nieuwe initiatieven. De beperkte financiële middelen dwingen een andere manier van organiseren af. Nabuurschap wordt het nieuwe ‘retro’, er ontstaat een klimaat en context waarin elkaar helpen en geholpen worden weer normaal wordt. Wederkerigheid als bedoelde en gevoelde kwaliteit van leven. Schaarste als trigger om weer te leren delen en ruilen. Het mogen voelen en toepassen van jouw kwaliteit en kracht in het ondersteunen van de levenskwaliteit van je medemens. Terug naar waar het om draait: mens zijn bestaat alleen door ‘samen zijn’.
Nieuwe Business Modellen
Niet langer het organisatiemodel staat centraal, maar de toegevoegde waarde aan het welzijn van mijn medemensen. We zijn bereid of vinden het veel prettiger om hier zelf aan bij te dragen. Zorgcoöperaties schieten als paddenstoelen uit de grond. De principes van waaruit geholpen wordt zijn fundamenteel anders dan de leidende principes in de oude business modellen. Betaalde professionals moeten als katalysator en bemiddelaar vraag en aanbod matchen en een klimaat en voedingsbodem creëren, waarin dit op een natuurlijke wijze ontstaat.
Sommige organisaties werken zo al 30 jaar. Wanneer je met 8 professionals 500 hulpvragers en 500 vrijwilligers op hoog niveau maatwerk weet te bieden, doe je het goed. ‘Blink’ koppelt vrijwilligers met zorgvragers en verdient het daarom gewaardeerd te worden. (www.blinkuit.nl)
Wim van Ernich is oprichter/directeur van Thermiek, waarin hij op creatieve manier nieuwe organisatievormen bouwt, inspelend op nieuwe vragen en behoeften. Die nieuwe business modellen zijn de hefboom naar de realisatie van meer nieuwe waarden voor de toekomst.
