Een goede toekomst maken we samen

In deel zes van de serie over praktische toekomstvisies neemt Onno van Sandick het Ministerie voor de toekomst als uitgangspunt voor zijn acties om onze planeet een houdbare toekomst terug te geven. Hij voorziet geen revolutie, maar wel radicale verandering.

De aangrijpende roman ‘Het ministerie voor de toekomst’ van Kim Stanley Robinson begint met een dodelijke hittegolf in India, waarbij 20 miljoen (!) mensen omkomen. Als lezer dacht ik: nu zal het aanpakken van de klimaatcrisis wel een makkie zijn, maar dat valt zwaar tegen. Er blijken heel veel,  indrukwekkende en spannende gebeurtenissen voor nodig om de crisis onder controle te krijgen, variërend van geo-engineering, tot drone-aanvallen op verkeersvliegtuigen, overval op het World Economic Forum, rechtszaken en gezamenlijke actie van de centrale banken.

De VN richt een Ministerie voor de Toekomst op en ook daar zijn de spanningen groot, de mensen lopen persoonlijk grote gevaren en ongewone en moedige acties zijn nodig. Uiteindelijk – ergens in het jaar 2040, ruim 600 pagina’s verder – lukt het om de klimaatverandering te stoppen en de biodiversiteit te redden. Als lezer bleef ik achter met gemengde gevoelens: indrukwekkend wat de helden in het boek gedaan hebben en mooi dat het uiteindelijk gelukt is. Maar wat een strijd, inspanning en tijdsverloop. Had het niet makkelijker en sneller gekund? Dan had een hoop ellende, schade en conflict vermeden kunnen worden. 

Ik vrees echter dat de werkelijkheid nog weerbarstiger is: een wereldwijd Ministerie is – nog – niet opgericht, Wel een mooi en actief netwerk in Nederland met die naam.

De uitvoering van het Parijs-akkoord loopt vertraging op, verrechtsing ondergraaft de politieke wil om aan het klimaatakkoord te werken, de grote machtsblokken zijn meer bezig met economische groei en geopolitieke verhoudingen dan met klimaat. Ondertussen gaat het gewone leven door en worden we vooral aangemoedigd meer en verder te reizen, droomkeukens, grotere auto’s, meer kleding, vlees, snacks en frisdrank te kopen en vooral te genieten van het leven. 

Hoe krijgen we de noodzakelijke verandering sneller voor elkaar? 

Ik denk dat we in ieder geval de volgende dingen moeten doen: 

• Uitzoomen

Een eerste vereiste is dat we het grote plaatje bekijken. Wetenschap, technologie, kapitalisme en fossiele energie hebben ons veel gebracht, maar ook veel schade en onrecht veroorzaakt. Er is een reëel risico dat alles wat bereikt is, verloren gaat. Zelfs als die kans maar klein zou zijn (wat hij niet is), zouden we dat risico niet moeten nemen. Juist (ook) mensen en organisaties die gehecht zijn aan en verbonden zijn met het huidige economische systeem zouden zich in moeten zetten voor redding van de welvaart. We moeten samen groot denken en groot doen. 

• Werken op meerdere fronten en met meerdere strategieën tegelijk

De discussies over strategieën lijken te suggereren dat we moeten kiezen tussen technologische ontwikkeling, sociale innovatie, gedragsverandering, beprijzing, impact ondernemen, activisme, top-down of bottum-up, etc. Dit is een zinloze discussie. We hebben álles nodig en acties op al deze terreinen kunnen en moeten elkaar versterken. Ieder kan en moet op eigen terrein en in eigen organisatie doen wat nodig is. En vooral niet wachten op anderen, maar starten en anderen uitnodigen mee te doen; verbindingen leggen. Iedere sector, persoon en beroepsgroep en groot geld is nodig. 

• We moeten in een ander verhaal gaan geloven

Het dominante verhaal is – nog steeds – dat vooruitgang gelijkgesteld kan worden aan economische groei, groeiende aandeelmarkten, inkomensgroei, efficiëntie, gemak, rendement en méér van alles. Er zijn voldoende andere verhalen, maar hoe maken we die dominant? Aansluiten bij breed gedeelde waarden en verlangens van mensen werkt goed. Recent is het concept Regeneratieve Goede Groei gelanceerd door een grote groep auteurs uit vele landen.

Zij benadrukken dat groei zeker gewenst is als het gaat om natuurlijk, sociaal, menselijk, cultureel en regeneratief fysiek kapitaal. Dat is een verhaal dat verbindt en benadrukt dat andere visies op de samenleving en economie veel gemeenschappelijks hebben: meer kwaliteit van leven en minder druk op het milieu. De Wellbeing Economy Alliance verbindt deze economische visies.  

• Systeemverandering nodig; verander de stroom

We kunnen niet verwachten dat mensen en organisaties op grote schaal hun gedrag (als consument, werknemer,  spaarder, belegger, manager of opvoeder, etc. ) ten goede veranderen, als ze steeds geprikkeld en verleid worden tot slecht gedrag. Mensen kunnen niet steeds tegen de stroom inroeien; laten we de stroom verleggen naar een gewenste toekomst. Het meest concreet kan dit door de economische prikkels te veranderen en door culturele transformatie. Zorg dat het grote geld en ondernemerschap gericht wordt op de grote uitdagingen van nu en de toekomst. Collectieve actie is nodig en daarvoor is modern leiderschap en inzicht in de dynamiek van grote veranderingen nodig. Jitske Kramer heeft dit in haar laatste boek goed uitgewerkt. Babette Porceleyn heeft een prachtig model voor deze systeemverandering geschetst in haar boek Happy 2050 scenario en de transitiewetenschap heeft zich tot een volwaardige tak van wetenschap ontwikkeld. 

• Laat zien dat het anders kan

Er zijn veel voorbeelden van mensen en organisaties die laten zien dat anders bouwen, reizen, landbouwen, energie opwekken, sparen en beleggen kan.  Het gaat in Nederland alleen al om vele duizenden initiatieven en miljoenen betrokken mensen. Zie onder meer het boek Voorlevers van de nieuwe samenleving van Jelleke de Nooy, waarvan binnenkort een geheel herziene versie verschijnt. Naast Duurzaam nieuws, zijn er veel websites en nieuwsbrieven die regelmatig hierover berichten. Steeds meer wordt duidelijk dat dit geen gerommel in de marge is, maar een innovatieve stroming die ook door media, bedrijven en overheden serieus moet worden genomen.  

• Werk vanuit het midden

Polarisatie-experts hebben inmiddels duidelijk gemaakt dat polarisatie kan worden voorkomen door in het midden te gaan staan, te luisteren en een visie geënt op waarden te formuleren. Geen ‘ferme taal”, maar bemiddelende taal te spreken. Bevolkingsonderzoeken hebben duidelijk gemaakt dat er in dit grote midden veel steun is voor klimaat, milieu en duurzaamheid. In dit midden kunnen we het eens worden over het streven naar een goede samenleving die zich richt op welzijn van mensen, florerende natuur, rechtvaardigheid, veiligheid, vrijheid en democratie. Een revolutie is niet nodig, maar wel een radicale verandering. We moeten onze economie in overeenstemming brengen met onze gedeelde waarden en daarbij ook historisch onrecht helen. 

Gaat het lukken?

De tijd waarin we leven is nog spannender dan in Het Ministerie voor de toekomst. Het kan goed komen, maar alleen met inspanning, wijsheid en slimheid van ons allemaal. Grote veranderingen zijn nodig, die niet makkelijk zullen zijn en veel bestaande belangen zullen schaden. Maar samen kunnen we totale ineenstorting voorkomen.

Onno van Sandick, Wellbeing Economy Alliance Nederland (WE All)