In het kader van werk-in-uitvoerig rond Nieuwe Business Modellen en de WEconomy raak ik de laatste tijd steeds meer gefascineerd door de Circulaire Economie (CE). Er is onmiskenbaar sprake van ‘booming’ aandacht hiervoor. Maar wat is de CE vooralsnog meer dan een aantrekkelijk ontwerp-idee voor een andere economie? Moeten we niet in snel tempo de inhoud van dat idee gaan uitwerken? Wat betekent het echt als we circulair gaan organiseren? Mijn bijdrage aan dat relevante debat is een serie columns over verschillende aspecten van de CE.
In een eerste column heb ik een verkenning geschetst van de CE aan de hand van principes, processen en praktijken. In een tweede column heb ik het onderscheid tussen competitie- versus coöperatie- denken wat verder uitgewerkt in relatie tot de consequenties die dit heeft voor waardecreatie. In deze column wil ik het idee van waardecreatie weer wat verder uitwerken, om te eindigen bij het idee van een ‘performance cycle’.
Waardecreatie
Bij waarde draait het om de tastbare en niet-tastbare voordelen, het belang of de betekenis van een product, dienst of een combinatie daarvan. Dat wat van waarde is voorziet in een latente of manifeste behoefte. Waarde is daarom doorgaans subjectief. Er zijn alle mogelijke warden te onderscheiden, zoals economische, ecologische, emotionele en symbolische. Waarde groeit niet aan een boom, maar komt tot stand op basis van een (interactief) proces. Dit is de essentie van waardecreatie. Bij waardecreatie spelen daarom co-creatie, partnerships en netwerken een belangrijke rol. Door het delen en uitruilen van bijvoorbeeld kennis, expertise en netwerken creëren partijen, die betrokken zijn in dat proces, samen nieuwe waarde. Hoe dat gebeurt, kan afgeleid worden aan de hand van het business model dat partijen samen hanteren. Een business model geeft immers inzicht in de logica van waardecreatie gegeven een bepaalde belofte.
Toegevoegde waarde
Sinds Michel Porter begon over de ‘value chain’ (1985) – maar hij was zeker niet de eerste – gaan we er van uit dat waarde tot stand komt omdat partijen opeenvolgend in een proces waarde ‘toevoegen’. Kern is dat door te bewerken (van staal naar motoronderdelen) of uit te breiden met andere producten of diensten (niet alleen een auto, maar ook een auto met chauffeur) er steeds meer waarde ontstaat. Wie een paar definities opzoekt en met elkaar vermengd leest dan:’ waardecreatie is de waardevermeerdering die ontstaat bij de omvorming van grond- en hulpstoffen in eindproducten en halffabricaten en resulteert in de waardeverhoging die bij een product optreedt als het product verder wordt verwerkt’. Kern is het verschil in de toename van waarde tussen begin (input) en einde (output). Impliciet spreekt deze toelichting van louter financiële waardevermeerdering. Dat is jammer, want toegevoegde waarde wordt zo een louter monetair begrip, terwijl waardecreatie veel rijker en breder is.
Waardepiramide
In de CE (afkomstig uit het denken over de bio-based economie) doet het begrip waardecascadering opgeld. Dat betekent dat alle componenten (van een biomassa) zo goed mogelijk benut worden met als eerste de componenten met de hoogste toegevoegde waarde. Het op die manier ordenen van de componenten leidt tot een waardepiramide. De waardepiramide laat zien dat de toegevoegde waarde bepaald wordt door de toepassing. Door de optelsom van de zo hoog mogelijke waarden van de diverse componenten kan een grondstof/bio-massa in zijn totaliteit meer opleveren dan wanneer het product als geheel alleen wordt gebruikt voor de productie van bijvoorbeeld elektriciteit of warmte. Dit is dus het omgekeerde van het gezegde dat de het geheel meer is dan de som der delen. Bijgaand schema laat het idee van een waardepiramide heel mooi zien voor bio-massa.
Bron: www.betaprocess.eu
Waardecreatie, toegevoegde waarde en waardecascadering blijken drie termen die over waarde spreken, maar fundamenteel verschillen in betekenis. . Dat heeft vermoedelijk alles te maken met het achterliggende denken (sociale wetenschappen, economie en biologie/chemie) waaruit deze termen afkomstig zijn. In een transitie naar een andere economie zijn alle drie de begrippen van waarde – maar hoe ze met elkaar een nieuw geheel kunnen vormen, is vooralsnog de vraag. Hier is nog het nodige denkwerk te verrichten. Food for thought dus. Als U daar aan wilt bijdragen bent u van harte welkom. Ondertussen wil ik na deze verkenning van waarde verder gaan met het uitwerken van het onderscheid tussen een ‘life cycle’ en een ‘performance cycle’. Op naar de volgende column.
Jan Jonker is hoogleraar Duurzaam Ondernemen aan de Radboud Universiteit te Nijmegen. Daarnaast bekleedt hij de Pierre de Fermat leerstoel aan de Toulouse Business School in Frankrijk. Zijn werk concentreert zich op drie samenhangende thema’s: de opkomst van de WEconomy, het ontwikkelen van nieuwe business modellen en anders denken over geld of te wel ‘hybride bankieren’. Recent schreef hij met 40 co-auteurs ‘Nieuwe Business Modellen; Samen werken aan waardecreatie’.
